Ամալյա Պապյան, Sputnik.
400 տարվա պատմություն ունեցող ԷԼՏԷ համալսարանում է սովորել, ապա դասավանդել հայտնի հայագետ Էդմոնդ Շյուցը: Շյուցի ներդրումը հայագիտության բնագավառում ահռելի մեծ է, սակայն որպես Հունգարիայի առաջին հայ լեզվաբան պետք է նշել Ղուկաս Պատրուբանյանին, որը դեռ 19-րդ դարավերջում դասավանդել է այս համալսարանում:
Ղուկաս Պատրուբանյանը ծագումով տրանսիլվանահայ էր, ով վերահաստատվել էր Բուդապեշտում և դարձել հայագետ և լեզվաբան: Գրադարանում կան նաև նրա ժառանգությունից փոխանցված այնպիսի նմուշներ, ինչպիսին է 1857 թվականին թողարկված «Նոր Կտակարանը», որի էջերի եզրերը ոսկեզօծ են: Հայագիտությունն այս համալսարանում 120 տարիների ընթացքում շարունակվել է դասավանդվել գրեթե առանց ընդհատման` սկզբում Ղուկաս Պատրուբանյանի, ապա Էդմոնդ Շյուցի կողմից:
Պրոֆեսոր Էդմոնդ Շյուցը 1930-40-ական թվականներին տարված է եղել մի շարք լեզուների ուսումնասիրությամբ, եղել է ճանաչված բանասեր, գրականագետ, ինչպես նաև շատ գիտական հոդվածներ է ունեցել` պատմության իր ուսումնասիրությունների հիման վրա:
Սկզբում լեզվաբանն ուսումնասիրել է թյուրքական լեզուները և եղել թուրքագետ, ուսումնասիրել է թյուրքական լեզվաընտանիքին պատկանող շատ լեզուներ (ի դեպ մինչև 19-րդ դարի վերջը հունգարերենի լեզվական պատկանելիությունը որոշված չէր, թյուրքական լեզվաընտանիքին պատկանելը գիտնականների մեջ տարածված կարծիքներից մեկն էր, իսկ հետագայում, բազմաթիվ բանավեճերից հետո, ապացուցված է, որ հունգարերենը պատկանում է ուրալական լեզվաընտանիքին):
Էդմոնդ Շյուցը թյուրքական լեզվաընտանիքին պատկանող լեզուների տարիների ուսումնասիրությունների ընթացքում հանդիպում է նյութերի, որոնք հասկանալու համար հարկավոր էր իմանալ հայկական այբուբենը: Խոսքը հայաղփչաղերենի մասին է:
Այդպիսով, պրոֆեսորը սովորում է կարդալ նաև հայերեն և աստիճանաբար սկսում ուսումնասիրել որոշ հայկական գրերը, ապա ծանոթանում հայկական գրականությանը, պատմությանն ու դառնում հայոց լեզվին սիրահարված, իր մասնագիտության նվիրյալ հայագետ:
Երեսունհինգ հազար ուսանող ունեցող ԷԼՏԷ համալսարանում Էդմոնդ Շյուցը տասնյակ տարիներ դասավանդել է հին հայերեն՝ գրաբար, հետագայում նաև արևելահայերեն, հայաբանություն և հայոց պատմություն: Լեզվաբանների շրջանում համաշխարհային ճանաչում վայելող պրոֆեսոր Էդմոնդ Շյուցը, մահանալով, իր գրքերը ժառանգում է համալսարանի գրադարանին, որի հիման վրա էլ այսօր կա հայկական գրադարան: Հայկական գրադարանի նմուշները բազմազան են՝ հայոց երաժշտության պատմության, հայ ճարտարապետություն, դասականների գործեր և, իհարկե, Աստվածաշունչ:
Գրադարանի բացման հանդիսավոր արարողությունը տեղի է ունեցել 2003 թվականին, և կարմիր ժապավենը կտրել է այդ տարիներին ՀՀ ԳԱԱ քարտուղար, ճանաչված պատմաբան Վլադիմիր Բարխուդարյանը: Գրադարանի շուրջ 3000 գրքերի շարքում կան 18-րդ դարին պատկանող նմուշներ, ինչպես նաև արժեքավոր համարվող Միքայել Չամչյանցի «Հայոց պատմություն» գրքի երեք հատորները:Այսօր գրադարանից օգտվողների թիվը մեծ չէ, չնայած նրան, որ կան հայագետ ուսանողներ: Ըստ լեզվաբան, հայագետ Բենեդեկ Ժիգմոնդի` հայերի և հայագիտության հանդեպ հետաքրքրվածություն նկատվում է, սակայն Հայաստանի Հունգարիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների խզումն անդրադառնում է նաև գիտության առաջընթացի և գիտնականների փոխհարաբերությունների վրա:
— Գիտությունն ու քաղաքականությունը հարկավոր է զանազանել,- ընդդիմանում է հայագետ Բենեդեկ Ժիգմոնդը,- մատնանշելով համագործակցության հնարավոր հորիզոնները, որոնք խոչընդոտվում են քաղաքականացված մտավորականների պատճառով:
Այսօր մտադրություն կա Հունգարիայի ԷԼՏԷ համալսարանի և Երևանի ԵՊՀ-ի միջև համագործակցություն վերահաստատել և բացել հայկական ամբիոն` Էդմոնդ Շյուցի անվան գրադարանի հիման վրա: Բոլոր նախադրյալները կան գործը գլուխ բերելու համար, սակայն վերջնական որոշումը դեռ օդում կախված է, ճիշտ հայ-հունգարական հարաբերությունների նման:
