Լաուրա Սարգսյան, Sputnik.
XX դարի ամենախոշոր աղետը` «Տիտանիկ» նավի խորտակումը, շուրջ 1,5 հազար մարդու կյանք խլեց, որոնց թվում կային նաև հայեր: Տարբեր տեղեկությունների համաձայն, չարաբաստիկ ուղևորության տոմս էր գնել 7-12 հայ: Նրանցից շատերը փախչում էին Արևմտյան Հայաստանից` փրկվելով թուրքերի ճնշումներից: Հաջողվեց փրկվել միայն 3-4 հայի, այդ թվում նաև գրականագետ, հրապարակախոս Վաղինակ Բյուրատին:
Ճակատագրական տոմս դեպի Բոստոն
Կոստանդնուպոլսի հայ մտավորականության վառ ներկայացուցիչներից մեկը` Վաղինակ Բյուրատը, 26 տարեկանում հոր` Սմբատի հետ զբաղվում էր գրահրատարակչությամբ: Դա էլ դարձավ Ամերիկա գործուղվելու նպատակը, որտեղ նա պետք է տաներ գրքի մեծ խմբաքանակ:
«Հյուպատոսական բաժնում նրան մերժեցին ուղևորության մեկնել առողջական խնդիրների պատճառով` առաջարկելով վերջնականապես ապաքինվել և վերադառնալ մի քանի ամիս հետո: Այդուամենայնիվ, հոր կապերի շնորհիվ Վաղինակին հաջողվեց թույլտվություն ստանալ»,- Sputnik Արմենիային է պատմում Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի ավագ գիտաշխատող Հասմիկ Հախվերդյանը:
Վաղինակը մեկնեց Մանչեսթեր, այնտեղից էլ Սաութհեմպտոն, որտեղ էլ ստացավ «Տիտանիկի» տոմսը: 12 քմ նավախցիկը, որտեղ տեղավորվեց Վաղինակը, հարմարավետ էր, կահավորված էր երկհարկանի մահճակալներով: Նրա հարևանները անգլիացի երկու ջենտլմեններ էին և Մորեն անունով մի ֆրանսիացի, որը Վաղինակի հասակակիցն էր: Երիտասարդ հայը մտերմացավ Մորենի հետ, քանի որ մանկուց հիանալի տիրապետում էր ֆրանսերենի:
1912 թվականի ապրիլի 14 լույս 15-ի գիշերը Վաղինակը պայթյունի ձայն լսեց: Նավախցիկում լույսը մարեց, մահճակալի վերևի հարկում պառկածները ցած ընկան հատակին: Մեկը վնասեց ոտքը, մյուսը` ձեռքը:
«Վաղինակը հարցրեց ֆրանսիացուն. «Մորեն, ի՞նչ է պատահել», ի պատասխան վերջինս ասաց. «Դժբախտություն է: Կարծես թե մեզ վտանգ է սպառնում»: Երիտասարդներն օգնություն ցուցաբերեցին անգլիացիներին, արագ հագնվեցին և դուրս վազեցին տախտակամած»,- ասաց Հախվերդյանը:
Տախտակամածին քաոս էր տիրում, մարդիկ տագնապով այս ու այն կողմ էին վազում, նավաստիները փրկարարական նավակներն էին պատրաստում, պարբերաբար գոչելով «Միայն կանանց և երեխաների համար»: Այդ ժամանակ ընկերները որոշեցին ցատկել անծայրածիր օվկիանոսը` հուսալով, որ հրաշք տեղի կունենա: Բարեբախտաբար, երկուսն էլ լողալ գիտեին:
Անձնական իրերից Վաղինակը միայն անձնագիր և գումար վերցրեց, խուրջին սարքեց և կապեց այն վզից: Մորենը երկու փրկարարական օղակ հայթայթեց: Նրանք հարմար տեղ գտան և ցատկեցին ջուրը:
Վաղնիակին պարբերաբար ծածկում էին ալիքները, սակայն նա ուժ էր գտնում դուրս պրծնել օվկիանոսի անդունդից: Զգում էր, որ ոտքերն ու ձեռքերը սառչում են և գրեթե կորցնում էր գիտակցությունը, երբ հանկարծ կողքին նավակ տեսավ: Վաղինակը բռնվեց նավակողից՝ հազիվ կոտրած անգլերեն ասելով. «Փրկեք, հանուն Աստծո»: Սակայն օգնության փոխարեն թիակի ուժեղ հարված ստացավ:
Ուշքի եկավ հիվանդանոցում
Վաղինակը չէր հիշում, թե ինչպես է փրկվել, իրավիճակը պարզաբանեց մի կին, որը եկավ նրան այցելության հիվանդանոց, որտեղ Վաղինակը մեկ ամսից ավել անցկացրեց:
«12-րդ օրը, հիվանդասենյակում պառկած, Վաղինակը նրան կանչող ձայն լսեց. «Օ, մայ դիար բոյ» («Օ, իմ թանկագին որդյակ»): Նրան լացող մի կին գրկեց: Պարզվեց, հենց նա էր փրկել Վաղնիակին»,- ասաց Հախվերդյանը:
Նրան փրկելու համար կինը խորամանկության էր դիմել: Նա նավակում աղմուկ էր բարձրացրել՝ համառորեն պնդելով փրկել տղային, քանի որ նա իր որդին է, իսկ ամուսինը մնացել է նավի վրա և մահացել:
1912 թվականի հունիսի 17-ին Վաղինակը ժամանեց Կոստանդնուպոլիս: XX դարի ամենախոշոր արհավիրքից փրկվածին վիճակված էր փրկվել նաև մարդկային պատմության մեջ առաջին ցեղասպանության` Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային կոտորածի ժամանակ:
1915 թվականի ապրիլի 24-ին ձերբակալվեց, իսկ հետագայում սպանվեց հայ մտավորականության 600 ներկայացուցիչ, որոնց թվում նաև Սմբատ Բյուրատը: Վաղինակ Բյուրատին կրկին հաջողվեց փրկվել մահից:
