Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Հայ դպրության ու կրթության նշանավոր կրթօջախներից մեկը՝ Ստամբուլի ազգային կենտրոնական վարժարանը (Պոլսի Ազգային Կենդրոնական վարժարան), մայիսին նշեց իր գործունեության 130 ամյակը: Ստամբուլում ընդհանուր առմամբ 5 հայկական վարժարան կա (ընդհանուր թվով` 650 աշակերտ), աշակերտների գերակշիռ մասը ազգային կենտրոնական վարժարանում է սովորում:
«Սաներն այստեղ 4 տարի են սովորում՝ ավագ դպրոցին համարժեք, որից հետո աշակերտները բուհեր են դիմում: Այստեղ դասավանդվում են Թուրքիայի կրթության նախարարության սահմանած առարկաները, դրան գումարած`նաև հայոց լեզու, հայ գրականություն ու կրոն։ Բացի «Թուրքիայի պատմություն» ու «աշխարհագրություն» առարկաներից, մյուս բոլոր առարկաները հայերեն դասավանդելու իրավունք ունենք»,- Sputnik Արմենիային տեղեկացրեց վարժարանի տնօրեն Սիլվա Գույումճեանը (Գույումջյանը):
Նա արդեն ավելի քան 35 տարի է` ղեկավարում է այս վարժարանը: Տիկին Սիլվայի խոսքով` թեև Կենտրոնական վարժարանի սաների թվի նվազում չի նկատվում, սակայն ընդհանուր առմամբ, Ստամբուլում գործող հայկական մյուս վարժարաններում սաների թիվը, տարբեր գործոններով պայմանավորված, նվազման միտում ունի: Գործոններից մեկն էլ այն է, որ շատերն այսօր նախընտրում են թուրքական կամ օտար վարժարանները:
Թուրքիայում հայկական դպրոց ընդունվելու համար երկու կարևոր նախապայման կա. պետք է լինել թուրքահպատակ և ունենալ հայկական ծագում: Թուրքիայի կառավարության որոշմամբ` 2011-ից ոչ թուրքահպատակ հայերը ևս կարող են հայկական դպրոց հաճախել, բայց միայն հյուրի կարգավիճակով. նրանց ուսումնառության մասին վկայող որևէ փաստաթուղթ չի տրվում:
Վարժարանում կիրառվում են թուրքական պետության հատկացրած դասագրքերն ու ուսումնական ծրագրերը: Օրենքը նախատեսում է, որ ազգային փոքրամասնությունների դպրոցներում ազգությամբ թուրք մասնագետները թուրքերեն պետք է դասավանդեն Թուրքիայի մշակույթ, պատմություն, աշխարհագրություն առարկաները: Պետությունը վճարում է միայն այս մասնագետներին` ֆինանսական մնացած բեռը թողնելով համայնքի ուսերին: Իսկ մյուս առարկաները կարող են դասավանդվել փոքրամասնության լեզվով:
Ինչպես Ստամբուլում գործող վարժարանների ու դպրոցների մեծ մասի դեպքում, այնպես էլ Կենտրոնական վարժարանի մուտքի մոտ դրված է Աթաթուրքի կիսանդրին, վերևում` թուրքական դրոշը։ Վարժարանի միջանցքների պատերը զարդարված են հայտնի լուսանկարիչ Արա Գյուլերի («Ստամբուլի աչք») լուսանկարներով, իսկ կրթօջախին կից գործում է հայկական հնագույն եկեղեցիներից մեկնը՝ 1391 կառուցված Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը։
1886 թվականին Կոստանդնուպոլսի Ղալաթիո թաղամասում պատրիարք Ներսես վարժապետյանի և հայ մտավորականության ջանքերով ստեղծված կրթօջախի նպատակն էր սաներին տալ հայեցի կրթություն և ուսուցիչներ պատրաստել Պոլսի և գավառների հայկական դպրոցների համար: Վարժարանի առաջին տնօրենի` Մինաս Չերազի օրոք ընդամենը մեկ դասարան է եղել` 65 աշակերտով։ Այսօր այստեղ ուսում է ստանում 228 աշակերտ:
Հենց այս վարժարանում են սովորել հայ գրող Արշակ Չոպանյանը, ականավոր լեզվաբան Հրաչյա Աճառյանը, արևմտահայ գրողներ Միսաք Մեծարենցը, Վահան Թեքեյանը, Հակոբ Մնձուրին, Երուխանը, նկարիչ Ռաֆայել Շիշմանյանը, լուսանկարիչ Արա Գյուլերը և ուրիշներ։ Կոմիտասն այս վարժարանում է ձևավորել իր առաջին` «Գուսան» երգչախումբը, որում ընդգրկվել են վարժարանի սաները:
