ԵՐԵՎԱՆ, 28 մայիսի — Sputnik, Անի Լիպարիտյան. Սարդարապատի հուշահամալիրը ոչ միայն հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության ազգային թանգարան է, որտեղ կարելի է հետաքրքիր ցուցանմուշներ տեսնել, այլև մի վայր, ուր ոտք դնելուն պես զգում ես հաղթանակի ոգին:
Հենց Սարդարապատի հերոսամարտում տարած հաղթանակը թույլ տվեց հռչակել հայկական անկախ պետականությունը:
Մյուս մայրցամաքում
Լոս Անջելեսի «Ռոզա և Ալեքս Փիլիբոս» հայկական վարժարանի սաներն այս օրերին Հայաստանում են: Նրանք ապրում են ԱՄՆ-ում, բայց դաստիարակվում են հայկական ավանդույթներով. հայկական դպրոց են հաճախում, գիտեն հայոց պատմությունը և տիրապետում են մայրենիին: Առաջին անգամ են Հայաստան եկել, էքսկուրսիայի շրջանակում այցելեցին նաև Սարդարապատ, որտեղ 99 տարի առաջ թեժ պայքար էր մղվում հայրենիքի և հայ ժողովրդի պաշտպանության համար:
Լոս Անջելեսի «Ռոզա և Ալեքս Փիլիբոս» հայկական վարժարանի սան Լիլի Քուշարյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նշեց, որ իր ընտանիքը միշտ հիշում և նշում է ազգային տոները:
«Մենք տոնում ենք ինչպես Առաջին Հանրապետության օրը, այնպես էլ ներկայիս (1991 թվականից — խմբ.): Եթե մենք ապրում ենք Հայաստանի սահմաններից դուրս, չի նշանակում, որ հեռու ենք հայրենիքի պատմությունից: Մեր վարժարանում մենք վաղ տարիքից ուսումնասիրում ենք հայոց պատմությունը: Ամերիկայում նշում են բոլոր տոները», — ասաց նա:
Դանիել Թուխլաջյանը նույնպես այդ վարժարանի սաներից է: Նա ավելացրեց, որ բացի հայոց պատմության ուսումնասիրությունից, իրենք նաև հայկական երգեր են երգում, կարդում մայրենիով:
«Ընկերների հետ բացառապես հայերեն ենք խոսում, որպեսզի մայրենի լեզուն չմոռանանք», — ասաց նա:
«Սարդարապատ» թանգարան
Հայաստանի «Սարդարապատ» ազգագրության պետական թանգարանում հաճախ են էքսկուրսիաներ կազմակերպվում, հատկապես՝ աճող սերնդի համար: Թանգարանը 1968 թվականին կառուցված համանուն հուշահամալիրի մի մասն է կազմում: Իսկ «Սարդարապատ» հուշահամալիրը կառուցվել է հենց այն վայրում, որտեղ 1918 թվականին բախտորոշ ճակատամարտ է ընթացել թուրքերի և հայերի միջև:
«Սարդարապատ» ազգագրության թանգարանի էքսկուրսավարը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմեց հայերի համար որոշիչ դեր ունեցած մարտի մասին:
«Հուշահամալիրը բացվել է 1968 թվականին` Սարդարապատի հերոսամարտի 50-ամյակի կապակցությամբ: Այդ ճակատամարտը վերջ դրեց հայ ժողովրդի ֆիզիկական բնաջնջմանը», — նշեց Հայաստանի ազգագրության թանգարանի էքսկուրսիաների բաժնի վարիչ Թագուհի Լամբարջյանը:
1918 թվականի մայիսի 21-ին թուրքերը հասան Սարդարապատ, գրավեցին Սարդարապատ գյուղն ու երկաթգիծը, հետո շարժվեցին Երևանի ուղղությամբ։ Արդեն որերորդ անգամ հայոց ազգի առջև ծառացավ լինել — չլինելու հարցը։ Հայրենիքի պաշտպանության համար ոտքի կանգնեց և մարտիկներին միացավ նաև աշխարհազորը` երեխաները, կանայք, ծերերը։ Նրանց ընդհանուր թիվը 7 հազար էր, մարտերը տևեցին 6 օր` մայիսի 21-ից մայիսի 27-ը։ Հաջողվեց հաղթել 10-հազարանոց թուրքական կանոնավոր բանակին:
Լամբարջյանը նշեց, որ ճակատամարտին մասնակցել են նաև կանայք` Խաթուն Շահինյանը, Թամարա Բեյբուտովան, հոգևորականներ, մտավորականներ և ոչ միայն: Հերոսամարտի մասնակից է դարձել նաև ԽՍՀՄ մարշալ Բաղրամյանը, որն այդ ժամանակ կոռնետ էր (հեծելազորային սպայական առաջին աստիճանը):
Հայաստանի ազգագրության պետական թանգարանի շենքը կառուցվել է ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանի նախագծով. նա կարևոր իմաստ է ներդրել կառույցի յուրաքանչյուր տարրի մեջ։ Մուտքի մոտ պատկերված թևավոր ցլերը խորհրդանշում են Սարդարապատի ողջ մնացած հերոսներին, նրանք պահպանում են զանգակատունը, որը զոհված հերոսների սիմվոլիկ գերեզմանն է։
«Հինգ արծիվները խորհրդանշում են պայքարում ընկած ու խրոխտ թռչունների տեսքով հայրենի հող վերադարձած հերոսներին»,- նշեց նա:
Համալիրի վերջին շինությունը` թանգարանի շենքն է, որը բացվել է Սարդարապատի ճակատամարտի 60-ամյակին: Սարդարապատի հերոսամարտի հետ մեկտեղ մարտեր էին ընթանում նաև Բաշ Ապարանում և Ղարաքիլիսայում, այդ ճակատամարտերը թանգարանում ներկայացված են առանձին սրահներում:
Թանգարանում կա նաև Սարդարապատի հերոսամարտը պատկերող տրամանկարը, որը ցույց է տալիս, թե ինչ տեսք ուներ մարտադաշտը: Բացի այդ, այստեղ կարելի է տեսնել նաև Աշոտ Հարությունյանի՝ գիպսից կերտած քանդակների մի խումբ, որը կոչվում է «Ֆիդայու երդումը»։
