Աննա Վարդանյան, Sputnik
1992-ի ամառը Արցախի և Հայաստանի համար ամենածանր ժամանակներն էին պատերազմի երեք տարիների ընթացքում:
Օգոստոսի 8-ին ադրբեջանական զինուժը գրոհով վերցրել էր Ադրբեջանի տարածքում կղզյակի վերածված Հայաստանի Կրասնոսելսկի (այսօր՝ Ճամբարակ) շրջանի Արծվաշեն գյուղը: Հայկական կողմը տվեց ավելի քան երկու տասնյակ զոհ:
«Արծվաշենն ու նրա 2800 գյուղացիուն պաշտպանելու համար պետք էր 11000 զինվոր, սակայն այդ ժամանակ ընթանում էր արցախյան պատերազմը և այդքան ուժեր հայկական կողմը չէր կարող հատկացնել Արծվաշենի պաշտպանության համար, բոլոր ուժերը կենտրոնացած էին Արցախում: Ուստի կայացվեց Արծվաշենը հանձնելու որոշումը»,- այսօր էլ ցավով հիշում է Արծվաշենի վերջին և մինչև օրս գործող գյուղապետ Մամիկոն Խեչոյանը:
Գյուղապետը 25 տարի անց էլ այսօրվա պես հիշում է այդ չարաբաստիկ օրը:
«Կար պայմանավորվածություն, որ ես պետք է մնայի այդ զինվորների հետ: Գյուղում մեծ քանակի բենզին, դիզվառելիք կար, պետք է հանձնեինք հայկական բանակին ու նոր լքեինք գյուղը: Բայց այդ օրը ժամը 3 –ին ադրբեջանցիները չորս կողմից մտան գյուղ: Հապճեպ դուրս գալու ժամանակ Կիրովականի գնդից 18 տարեկան 16 երիտասարդ զոհվեց: Այսօր նրանք Եռաբլուրում են հանգչում: Մեկ զինվոր մնաց գյուղում՝ հիվանդ ու ոտքն էլ վիրավոր: Չէր կարողանում քայլել ու ես մնացի այդ տղայի հետ: Հետո նա անզգույշ կրակ բացեց ադրբեջանցիների շարասյան վրա։ Եղավ պատասխան կրակ: Տղան զոհվեց: Ես գերեվարվեցի: Ինձ հետ կային մերոնցից ևս 7 –ը՝ տարեցներ էին»,- 25 տարիների հեռվից հիշում է Խեչոյանն ու հուզվում:
Մեր ոխերիմ հարևանները գերի ընկած երիտասարդներին տեղում սպանում էին, տարեցներին՝ պահում, որպեսզի փոխանակեն, պատմում է գյուղապետը ու նշում, որ ժամանակին մոտ են եղել Գետաբեքի շրջանի հետ, ու իրենք ևս հակառակորդի գերիներին վերադարձրել են: Մերոնց հենց այս մարդկային քայլն ու գյուղապետի համբավն է եղել Խեչոյանի ողջ մնալու պատճառը: 6 օր Գետաբեքում պահելուց հետո, առանց Կարմիր խաչի միջամտության, նրան վերադարձրել են հայկական կողմին:
Մինչև Ադրբեջանի գրավումը, Արծվաշենն ուներ ավելի քան 700 տուն: Նրանց հիմնական մասը հաստատվել է Կրասնոսելսկի շրջանում և առաջին հերթին՝ շրջկենտրոն Ճամբարակում: Միայն մոտ 30 ընտանիք է արտագաղթել Ռուսաստան: Արծվաշենցիներն արծվի հպարտությամբ են տանում իրենց կորուստը:
«Մեր գյուղը հայկական հող է, այնտեղ մինչև այսօր անգամ մեկ օր որևէ ադրբեջանցի չի ապրել: Ժողովուրդը սկզբունքորեն ոչ մի օր թույլ չի տվել ադրբեջանցու՝ ոտք դնել իր հող, եթե անգամ հովվի անհրաժեշտություն է եղել»,- հպարտանում է գյուղապետը:
Նրանք բոլորն, անգամ Ռուսաստանում հաստատվածները պատրաստ են վերադառնալ հայրենի գյուղ, եթե, իհարկե, գյուղը նորից վերադարձվի տերերին: Չնայած, գյուղապետի խոսքով, արծվաշենցիներն այս տարիների ընթացքում կարողացել են ստեղծել իրենց անկյունն ու ապահովել բավականին բարեկեցիկ կյանք աշխատասիրության շնորհիվ:
Ինչ վերաբերում է արծվաշենցիների իրավական կարգավիճակին, ապա նրանք համարվում են ներքին տեղահանված: Ի տարբերություն Սումգայիթի, Բաքվի հայության, չունեն փախստականի կարգավիճակ:
Օգոստոսի 8-ն արծվաշենցիները չեն սիրում։ Ատում են: Այդ օրը նրանք հարկադրված լքեցին հայրենի հողն ու զրկվեցին տարիների վաստակից:
