ԵՐԵՎԱՆ, 1 սեպտեմբերի — Sputnik, Անի Լիպարիտյան. Հայ մտավորականները բոլոր ժամանակներում արծաթե զարդեր են կրել։ Արծաթագործական իրերին մեծ նշանակություն էր տրվում, բացի այդ, դրանք աղջկա օժիտի մի մասն էին կազմում, հատկապես, XVII-XIX դարերում։
Հետաքրքիր արծաթե իրեր ու զարդեր էին գտնվել Էրեբունու, Երզնկայի (մ.թ.ա.VI-V դդ.), Արտաշատի (մ.թ. ա. II-I դդ.) տարածքներիի պեղումների ժամանակ։ Արծաթագործների կարևոր կենտրոններ էին Վանը, Անին, Երևանը, Շամախին։
Որակյալ իրեր են ստեղծվել Կիլիկայի վարպետների ձեռքերով. արծաթե թագեր, գլխի զարդեր, այլ զարդեր, սպասք (հատկապես` եկեղեցական), գոտիներ ու ոչ միայն։ Արծաթե բոլոր նվերներն առանձնահատուկ արժեք ունեն։
Արհեստավորից մինչև արծաթագործ
«Արծաթի գեղարվեստական մշակումը հնագույն արհեստներից է ու հազարամյակների պատմություն ունի», – Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց Ժողովրդական արվեստի թանգարանի գիտական բաժնի վարիչ Հասմիկ Սոսոյանը։
Այդ արհեստի լավագույն նմուշների շարքում են արծաթագործ բազմաթիվ վարպետների իրերը, որոնք զարդարած էին փոքր արծաթե գնդիկներով, նուրբ փորագրությամբ, հմուտ կերպով արված ոսկեպատումով։ Դրանց մի մասը արժանիորեն մեծ ճանաչումն է ստացել որպես արվեստի գործ։
«Արծաթի գեղարվեստական մշակումը զարգացման խթան է ստացել XVII-XIX դարերում, ինչը տնտեսության աճի արդյունք էր։ Ոսկերիչներն ու արծաթագործերը յուրացնում են թանկարժեք մետաղների մշակման հմ հնարքները։ Պատմական նահագների քաղաքներն, ինչպիսին են Վանը, Կարինը, Էրզրումը, Բիթլիսը, Շուշին, Ալեքսանդրոպոլը (Գյումրին) դառնում են խոշոր արհետագործական կենտրոններ, ուր արծաթի մշակման արվեստը բարձր մակարդակի է հասնում», – նշեց Սոսոյանը։
Այստեղ, նրա խոսքով, պատրաստվում էին կենցաղային իրեր, զարդեր։ Արծաթի մշակումը մեր երկրում այնքան զարգացած էր, որ որոշ քաղաքենրում արծաթագործները մասնագիտանում էին այդ արվեստի առանձին ոլորտներում։
«Հայկական արծաթե իրերի զարդանախշերը հարուստ էին ու բազմազան։ Բնություն, ժողովրդական արվեստ, ճարտարապետական զարդարանք, գրքի զարդանախշում։ Դա արծաթագործների ոգեշնչման հիմանակ աղբյուրներն էին», – նշեց պատմաբանը։
Պատմություն ու արդիականություն
Ինչպես ասաց Սոսոյանը, վերջին տասնամյակներում արծաթի գեղարվեստական մշակումը վերելք է ապրում։ Այն զարգանում է բոլոր ուղղություններով։
«Արծաթի հետ աշխատելու տեխնիկան ավելի հարուստ է ու բազմազան. զարդանախշում, սևացնում, փորգարում։ Արծաթը ընտրության հնարավորություն է տալիս։ Ոսկու մասին չի կարելի նույնն ասել», – նշեց Սոսոյանը։
Նրա խոսքով` հայերը, ի տարբերություն այլ արևելյան երկրների, նախընտրել են արծաթե իրերն ու զարդերը։ Այդպես, արծաթե գոտիները մտավորականները, հարուստներն են կրել։ Ընդ որում` ինչպես տղամարդիկ, այնպես էլ կանայք։ Տղամարդիկ բարակ գոտիներ են կրել, կանայք` հակառակը։ Արծաթե քամարները տարածված են եղել մինչև ХХ դարի 70-80 թվականները, ասաց Սոսոյանը։
Մենք վերադառնում ենք ակունքներին, ժամանակակից կանայք կրում են արծաթե զարդեր, այդ թվում ազգագրական տարերրով գոտիներ։ Քամարների 16 տեսակ կարելի է տեսնել Ժողովրդական արվեստի թանգարանում։ Ցուցահանդեսը կտևի մինչև դեկտեմբերի վերջ։
