Ժորժեթ Սասունյանը մահացավ 2017 թվականին՝ այդպես էլ որդուն` Համբիկ Սասունյանին չտեսնելով ազատության մեջ։ Գրեթե 40 տարի է՝ թուրք դիվանագետի սպանության համար ԱՄՆ բանտերից մեկում իր պատիժն է կրում մեր հայրենակից, լիբանանահայ Համբիկ Սասունյանը։ Նա բանտում հայտնվեց 19 տարեկանում, հիմա արդեն 57 է։ Այս տարիների ընթացքում Սասունյանի՝ պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակվելու բոլոր փորձերն անհաջողության են մատնվել։ Միայն 2016–ին կարծես սայլն ուզում էր տեղից շարժվել, բայց նորից ցանկալի արդյունքը չեղավ։ 37 տարի անց՝ 2019 թվականի դեկտեմբերին, Կալիֆոռնիայի դատարանը բավարարեց Սասունյանի՝ պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման վերաբերյալ միջնորդությունը, 2020 թվականի հունվարին նրան ազատ արձակելու որոշում ընդունվեց։ Նա վերջնական ազատության մեջ կլինի, թե ոչ՝ հիմա միայն Կալիֆոռնիայի նահանգապետից է կախված, որն իրավունք ունի վետո կիրառել դատարանի որոշման վրա։
Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ստամբուլահայ թուրքագետ Տիրան Լոքմագոզյանը նշում է, որ մեր պետությունն ու ժողովուրդն էլ կարող են այս գործում անելիք ունենալ։ Եթե Թուրքիան կարող է ոչ միայն դիվանագիտական մակարդակով բողոքել, այլև «օգտագործել» ԱՄՆ-ում բնակվող թուրքերին, նրանց ստորագրությունները հավաքել ի նշան բողոքի, ինչու նման մի բան հայերն էլ չեն կարող անել։ Թեպետ հիշում է, որ մի քանի տարի առաջ նման մտադրություն կար, որ հայերն էլ ստորագրություններ հավաքեին, սակայն, ըստ Լոքմագոզյանի, հենց Սասունյանի փաստաբանական թիմը խորհուրդ է տվել դա չանել՝ ավելորդ ուշադրություն չգրավելու, աղմուկ չբարձրացնելու համար, սակայն արդյունք չեղավ։
«Տասնամյակներ առաջ թուրքական պետությունը դատավարությանը ներկա էր և հետևում էր. նրանք շատ լավ են աշխատում, ի տարբերություն մեզ։ Մենք միայն հետևում ենք, իրենք չեն հետևում, իրենք առաջ են մղում իրադարձությունները իրենց ուզած ձևով, իրենց ուզած ճանապարհով։ Ցմահ ազատազրկումը հենց դրա համար էլ տրվեց, որովհետև Թուրքիան ամբողջ ուժով այդ գործի հետևում կանգնեց, որ հենց այդ պատժին արժանանա»,- նշեց թուրքագետը։
Լոքմագոզյանն ասում է, որ այս պահին դժվար է կանխատեսել, թե ինչ կլինի, ինչպիսի որոշում կընդունի նահանգապետը։ Նրա խոսքով՝ պետք է նկատի ունենալ, որ հիմա ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի հարաբերություններն այնքան էլ լավ չեն, բայց ամեն ինչ կարող է փոխվել։
Մարալիկում «բացել են» Թալեաթի գլուխը
«Սասունյանն էլ ամերիկացիների համար այնքան էլ կարևոր անձ չէ, կարող են բաց թողնել, նաև բաց չթողնել։ Այն, որ մինչև հիմա չեն ազատում, թուրքերը չեն թողնում։ Ամերիկացիների համար մեկ է ՝ ազատ կարձակվի, թե ոչ։ Վերջերս ինչպես օգտագործվեց Հայոց ցեղասպանության խաղաքարտը, Սասունյանն էլ է մի խաղաքարտ Թուրքիայի դեմ։ Եթե Թուրքիան ինչ-որ զիջումներ չանի, ԱՄՆ-ն էլ չստանա Թուրքիայից իր ուզածը, ապա բաց կթողնի»,- կարծում է Լոքմագոզյանը։
Տասնամյակների անազատ կյանքն անգամ մի չի նվազեցրել Համբիկ Սասունյանի հայրենասիրությունը, նրա մտքերը շարունակում են հայրենիքի հետ լինել։ 2012 թվականին Սասունյանը «Հայ զինվոր» թերթի խմբագրությանը նամակ էր գրել, որում նշել էր, թե երանի ինքն էլ 18 տարեկան լիներ ու բանակում ծառայեր։
«Պատրաստ եմ անվերջ ժամերով ու ամիսներով արևի, փոշու, ցրտի և ամեն դժվարության մեջ պահակ կենալ Հայրենիքիս սահմանի վրա… Ավելի մեծ պատիվ ու պարտականություն չկա: Հայրենասիրությունը և ծառայությունը մեր արյան մեջ է, մեր պարտքն ու պատիվը: Մասիսի դիմաց` Մասիսին եք ծառայում, պատիվ բերում ազգին ու Հայրենիքին: Երազում ու միշտ ինքս ինձ հարցնում եմ. «Ե՞րբ պիտի Ձեզ հասնիմ` Հայրենիք, Մասիս, Մերի…»: Խոստանում եմ, որ վերադառնալով, եթե թույլատրեն, գոնե մի քանի օրով սահման կուզեմ երթամ և հսկիմ, պաշտպանիմ մեր երկրի սահմանը: Նույնիսկ հառաջացած տարիքիս մեջ` անելու եմ այդ:Հայրենիքիս զինվորն եմ ցմահ, այդ է սովորեցրել ինձ իմ հայու արյունը»։
Հիշեցնենք, որ 1982 թվականի հունվարի 27-ին, Լոս Անջելեսում՝ Ուիլշիր Բուլվարի և Կոմստոկ փողոցի խաչմերուկում 19-ամյա Սասունյանը սպանել էր Թուրքիայի գլխավոր հյուպատոս Քեմալ Արըքանին, որն այդ ժամանակ իր մեքենայով կարմիր լույսի տակ կանգնած էր։ 70-ականներին ստեղծված «Հայոց ցեղասպանության արդարության մարտիկներ» խումբը սպանությունից հետո զանգահարել էր տեղական լրատվամիջոցներ ու հայտարարել, որ ստանձնում է սպանության պատասխանատվությունը: Թեև դատախազները նշել էին, թե Սասունյանը սպանությունն իրականացրել է Օսմանյան կայսրությունում հայերի նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության վրեժից, սակայն դատարանը հաշվի առավ քննիչի՝ Սասունյանից կորզած այն հայտարարությունը, թե սպանությունը կատարվել է զոհի ազգային պատկանելության պատճառով։ Այսպես 1984 թ․-ին նրան մեղադրեցին առաջին աստիճանի ծանրության սպանության մեջ (ԱՄՆ քրեական օրենսգրքի 182 հոդված) և դատապարտեցին ցմահ ազատազրկման՝ առանց պայմանական ազատ արձակման իրավունքի:
Սասունյանն ի սկզբանե չէր ընդունել հյուպատոսին սպանելու մեղադրանքը, միայն սպանությունից 20 տարի անց՝ 2002 թվականին, պայմանական ազատ արձակման հնարավորություն ստանալու հույսով նա խոստովանեց հանցանքը և նշեց, որ ցավակցում է Արըքանի ընտանիքին: Այս խոստովանությունից հետո միայն նրա մեղադրականից հանվեց «սպանությունն ազգային հողի վրա իրականացնելու» դրույթը և նրան շնորհվեց ներման հնարավորության համար խնդրագիր ներկայացնելու իրավունք։ Պայմանական վաղաժամ ազատ արձակվելու Սասունյանի բոլոր դիմում- խնդրագրերը հանդիպել են թուրքական կողմից բողոքների և ճնշումների, ամեն անգամ Թուրքիան խափանել է նրա ազատ արձակվելու հնարավորությունները։
Պատմական իրադարձություն. Մարսելում Սողոմոն Թեհլերյանի անվան հրապարակ բացվեց
Այսպես 2006թ.-ից սկսած ամերիկյան դատարանը մի քանի անգամ մերժեց Սասունյանին, միայն 2016թ․-ին ներման դիմումները քննող հանձնաժողովն առաջարկեց քննարկել նրա խնդրագիրը։ Կալիֆոռնիայի նահանգապետն իրավունք ուներ վետո կիրառել (չեղարկել որոշումը)․ 2017 թ․-ին նահանգապետ Ջերի Բրաունն այդպես էլ վարվեց, և Սասունյանը կրկին մնաց Սեն Լուիս Օբիսպո բանտում:
Ծակ կոշիկներով հարուստը. ինչպե՞ս են հիշում Հրանտ Դինքին
Նախորդ տարվա դեկտեմբերին Կալիֆոռնիա նահանգի դատարանը բավարարել էր Սասունյանի պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման մասին միջնորդությունը: Չնայած Թուրքիայի հորդորներին ու բողոքներին՝ 2020 թվականի հունվարի 27-ին տեղի ունեցած նիստում որոշում է կայացվել ազատ արձակել նրան: Սակայն դեռևս վաղ է վստահ լինել՝ Սասունյանն ազատ կարձակվի, թե կշարունակի մնալ բանտում։ Որոշումը դեռևս պետք է հաստատվի Կալիֆոռնիայի նահանգապետի կողմից, նա իր որոշումը պետք է հրապարակի 90 օրվա ընթացքում։
