Հերթական ազատ երեկոն է աշխատանքից հետո։ Ականջակալներով հաճելի երաժշտություն եմ միացնում, նստում հեծանիվ և սկսում շրջել քաղաքի փողոցներով, այն վայրերով որտեղ հեծանիվով դեռ չեմ եղել։ Երևանյան զբոսանքները շատ տարբեր են` նայած ինչով ես զբոսնում՝ ոտքով, մեքենայով, թե հեծանիվով։ Օրինակ՝ միայն մեքենայով անցնելու դեպքում է հնարավոր նկատել շենքերի տանիքները։ Իսկ հեծանիվի շնորհիվ իսկույն հասկանում ես, թե որ փողոցներն անհապաղ նորոգման կարիք ունեն։
Բուզանդի փողոցն հենց այդպիսի նրբանցք է տանում։ Ասֆալտը հին է, ճաքճքած և փոսերով։ Աջ կողմում բարձր մետաղե պատնեշ է, ինչպիսիք հայտնվում են շինարարության ժամանակ, ձախում՝ սեփական տներ են։ Նրբանցքը շատ նեղ է, մեքենայով այստեղ հազիվ թե անցնես, այ հեծանիվն իսկն է։
Մի քիչ առաջ անցնելով՝ տեսնում եմ կարմրավուն աղյուսաշեն շինությունը, որն ինձ ծանոթ է Facebook-ի էջերից․հենց այս շենքի քանդումն էր աղմուկ բարձրացրել սոցցանցի հայկական հատվածում` իշխանություններին ստիպելով հայտարարությամբ հանդես գալ։
Գետնին՝ շենքի առջև, երկու գրաֆիտի կա․«Հինը սիրուն է» և «Ctrl+S»՝ համակարգչային «պահպանել» հրահանգի գրառմամբ։ Տեսնելով, որ արդեն հինգ րոպե է՝ դիտում եմ շենքը`ինձ է մոտենում մոտ 50 տարեկան մի տղամարդ՝ սպորտային համազգեստով, ըստ երևույթին՝ տեղի բնակիչ։
-Սիրուն է,-ասում եմ` փորձելով խոսակցություն սկսել։
-Սա՞ է սիրուն։ Էհ, բալես, պիտի շուտ գայիր, որ իսկական սիրունը տեսնեիր։ Քանի՜ շենք քանդեցին Քոչարյանի ժամանակ, քարերը թաքուն տարան-շպրտեցին Դալմայի խաղողի այգիների մոտ։
-Ձեր տունն այստե՞ղ է։ Քանդո՞ւմ են։ Իսկ նոր բնակարան արդեն տվե՞լ են։
-Բնակարանը դեռ վերանորոգվում է, ես անձամբ գնացել, նայել եմ շենքը, լավ տեղ է, կենտրոնին մոտ։ Շատ գոհ եմ։ Այստեղի իմ տունը նկուղի նման է։ Եթե ինչ-որ մեկը պիտի բողոքի՝ Ալվարդ տատն է։ Նրա տունը 200 տարեկան է։ Բայց մենք բոլորս արդեն հոգնել ենք։
Տղամարդը ցույց է տալիս երկնագույն ցանկապատը, որի հետևում Ալվարդ տատի 200-ամյա տունն է։ Սովորական տուն է, ոչնչով աչքի չընկնող, հայկական գյուղերում տասնյակ տներ հենց այսպիսի տեսք ունեն։ Երևում է, որ հապշտապ վերանորոգում է արված, պատուհաններից մի քանիսը նոր են։
-Չե՞ք ափսոսում, որ լքելու եք այս տունը,- հարցնում եմ տարեց կնոջը։
Նա կտրուկ նայում է հարևանին և «էս ո՞ւմ ես բերել» հայացքով փնթփնթում․
-Ափսոսամ-չափսոսամ... շատ հիշողություններ ունեմ, թե չէ՝ արդեն փլվում է։
-Գիտե՞ս, ժամանակին բոլորս պահում էինք Ֆիրդուսի հին շենքերի լուսանկարները` արդեն քանդած շենքերի,- ասում է տղամարդը,- մտածում էինք՝ իշխանությունը կփոխվի, կուզեն վերակառուցել հին շենքերը, գոնե կիմանան, թե ինչ տեսք ունեին դրանք։ Բայց հետո մենք անձամբ այդ լուսանկարներն աղբը նետեցինք։ Պետք չեկան։
Այո, իշխանությունը փոխվեց, բայց այս տարածքի կառուցապատման նախագիծը նույնը մնաց։ Դեռ 2015թ․-ին այն ժամանակվա վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը հայտարարել էր, որ Հարավային պողոտայի` Ֆիրդուսի կառուցապատման աշխատանքների համար կառավարությունը 300 միլիոն դոլար է ստացել։ Շինարարությունը պետք է սկսվեր հենց այդ տարի։ Սակայն առաջին քայլն արվեց միայն 2017-ին, երբ տեղափոխեցին Ֆիրդուսի շուկան, և հարյուրավոր առևտրականներ զրկվեցին եկամտի աղբյուրից (ոչ բոլորը համաձայնեցին նոր պայմաններին)։ Նրանց մի մասը որոշ ժամանակ այնտեղ շարունակում էր իրականացնել առևտրային գործունեություն։
Իրանցի բանաստեղծ Ֆիրդուսի անունով փողոցը Երևանի վերջին «խրճիթային թաղերից» է։ Նույնանուն շուկան մի քանի հարյուր տարվա պատմություն ունի։
ՀՀ նախկին իշխանությունները նախատեսում էին քանդել թաղամասի բոլոր հին շենքերը և մոտ 5 հեկտար տարածքի վրա նոր բնակելի թաղամաս կառուցել՝ «33-րդը», որն իր մեջ կներառեր բնակելի շենքեր, բիզնես-կենտրոններ և հյուրանոցներ։ Ամբողջ տարածքը վաճառված է 19 մասնավոր ընկերության, Ֆիրդուսիի հին շենքերը հուշարձանների ցանկում ներառված չեն։ Այդ բոլոր 19 ընկերությունները City Center Development ընկերության դուստր ձեռնարկություններ են։
«33-րդ թաղամասի» գլխավոր ճարտարապետը Երևանի նախկին գլխավոր ճարտարապետ և քաղաքաշինության նախարար Նարեկ Սարգսյանն է, որն այդ պաշտոնը զբաղեցրել է 2011-2018թթ-ին։
Եթե թաղամասի բնակիչներն արդեն հոգնել են իրենց հին տների համար պայքարելուց, ապա Երևանի մտավորականությունը` դեռ ոչ։ Հունիսի 10-ի գիշերը սկսվեց վերոնշյալ աղյուսե շենքի քանդումը, ինչին հետևեցին բուռն սոցցանցային քննարկումները։ Հունիսի 13-ին, բողոքի ալիքից դրդված, Երևանի քաղաքապետարանը ավագանու արտահերթ նիստ գումարեց։
Նիստին մասնակցում էին ոչ միայն իշխանության, այլ նաև քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները։ Ամբողջ նիստի ընթացքում քաղաքապետարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա էր ընթանում՝ ի պաշտպանություն Ֆիրդուսի թաղամասի։ Դրան մասնակցում էր մոտ 30 մարդ՝ «Վերադառնո՞ւմ ենք «հին» Հայաստան», «Չեղարկեք Տարոնի հանցավոր որոշումը», «Պահանջում ենք ամբողջ Ֆիրդուսը ներառել հուշարձանների ցանկում» և նմանատիպ այլ ցուցանակներով։ Քաղաքապետարանի նիստին մայրաքաղաքի գլխավոր ճարտարապետ Արթուր Մեսչյանը հայտարարեց, որ բողոքողների գործողությունները սաբոտաժ է համարում։
«Ձե՞ռք եք առնում։ Գումարը վճարված է, նախագիծը` սկսված։ Տղերք, մենք վերջը կառուցելո՞ւ ենք Ֆիրդուսը, թե՞ չէ։ Այդքան հուշարձաններ արդեն քանդվել և տեղափոխվել են, եկեք ուղղակի սրանք էլ տեղափոխենք ու փակենք հարցը։ Ինչի՞ համար է այսքան աղմուկը»,-ասել է Մեսչյանը։
Բնականաբար, մայրաքաղաքի գլխավոր ճարտարապետի նման հայտարարության արդյունքում է՛լ ավելի մեծ աղմուկ բարձրացավ։ Հունիսի 19-ին ՀՀ փոխվարչապետ և արտակարգ դրության պարետ Տիգրան Ավինյանը, մի կողմ թողնելով կորոնավիրուսի համավարակն ու պարետատան մյուս գործերը, հայտարարեց, որ Ֆիրդուսը կառուցապատողները ձեռք չեն տա թաղամասի մի քանի հին տներին։
«Կառուցապատողների հետ բանակցությունների արդյունքում որոշվեց իրենց տեղերում թողնել Հանրապետության և Տիգրան Մեծ փողոցներին հարակից հուշարձանները, վերագնահատել հետևի պլանի շինությունների ճակատամասերը և նոր, ներդաշնակ զբոսաշրջային միջավայր ստեղծել՝ 2-4 հարկանի պատմական շինություններով, փայտե պատշգամբներով։ Ընդ որում՝ շինությունների արանքում 200 մետր երկարությամբ ճեմուղի կլինի»,-հայտարարեց Ավինյանը։
Նա ասաց նաև, որ Ֆիրդուսի թաղամասի կառուցապատումը նախատեսվում է ավարտել 2023թ․-ի վերջին կամ 2024-ի սկզբին։ Փոխվարչապետի հայտարարությունը չբավարարեց քաղհասարակությանը, նրանք սկսեցին ստորագրություններ հավաքել՝ միջնորդագրի և վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ու քաղաքապետ Հայկ Մարությանին ուղղված նամակների համար։ Ամբողջ բողոքը կարելի է արտահայտել մեկ նախադասությամբ․ ինչո՞ւ է հեղափոխության և համաժողովրդական շարժման շնորհիվ իշխանության եկած նոր կառավարությունը շարունակում նախկինների հակասական նախագծերը։
«Գիտե՞ք` ինչքան տուրիստ ա գալիս, էս պատի մոտ նկարվում». ֆիրդուսցիների այսօրվա կյանքը
Նամակով 528 մարդ պահանջում է անհապաղ դադարեցնել Ֆիրդուսի թաղամասում ընթացող շինարարական աշխատանքները, չեղարկել Նարեկ Սարգսյանի «անընդունելի» նախագիծը, Երևանի կենտրոնում ցանկացած նոր շինարարության համար հանրային քննարկումները պարտադիր ընթացակարգ դարձնել, նոր տենդեր հայտարարել և ընտրել ժամանակակից նախագիծ՝ Ֆիրդուսի թաղամասի պատմամշակութային շերտերի պահպանմամբ։
Նամակը ստորագրել են նշանավոր հայ գործիչները`գրողներ Նարինե Աբգարյանն ու Արամ Պաչյանը, օպերային երգչուհիներ Հասմիկ Պապյանը և Աննա Մաիլյանը, կինոգործիչներ Աշոտ Ադամյանը, Լևոն Աթոյանցը, Սեդա Գրիգորյանն ու Դավիթ Մաթևոսյանը, նկարիչներ Զարուհի Մուրադյանն ու Մարինա Դիլանյանը, ճարտարապետներ Արմեն Աբրոյանը և Աշոտ Սիմոնյանը, լրագրողներ Արտավազդ Եղիազարյանն ու Լուսինե Հովհաննիսյանը, հասարակական գործիչներ Հրանուշ Խառատյանն ու Տիգրան Հեքեքյանը և այլք։
Ստորագրահավաքը շարունակվում է, հիմա ամենատրամաբանական քայլը վարչապետի արձագանքին սպասելն է․թե՛ քաղաքապետարանը, թե՛ փոխվարչապետն արդեն հանդես են եկել հայտարարություններով։ Տեսնենք` Փաշինյանին ինչպես կհաջողվի լուծել խնդիրը, երբ բողոքողների գլխավոր փաստարկներից մեկը՝ նախկին իշխանությունների անընդունելի գործողությունները, ժամանակին նրա ընդդիմադիր կարիերայի շարժիչ ուժն էին։
