Ինչու եմ այսօր այդ մասին խոսում՝ որովհետև շատ լավ հիշում եք` հենց դեկտեմբերի 1-ին, 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայաստանի խորհրդարանը՝ Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի Ազգային խորհուրդը Հայաստանի և Ղարաբաղի վերամիավորման մասին որոշում ընդունեցին։ Ու սկսվեց խաղը։ Բայց խոստովանենք` խաղում էինք երևի հիմնականում ինքներս մեզ հետ։ Այսինքն՝ երբ պետք էր, ասում էինք, թե ոչ մի խնդիր չկա, մենք ու Ղարաբաղը անբաժանելի մի մարմին ենք, իսկ երբ հակառակն էր պետք ապացուցել, ասում էինք, թե Արցախը ընդամենը պայքարում է ինքնորոշման համար, ինչը լիովին համապատասխանում է միջազգային իրավունքի ընդունված նորմերին։
Այն ժամանակ էլ՝ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, ոչ բոլորն էին կողմ վերամիավորման օգտին որոշում ընդունելուն։ Հիշենք, որ շատ լուրջ տարաձայնություններ կային։ Նոր սերնդի ներկայացուցիչները երևի չեն էլ հիշում, որ այն ժամանակ՝ ավելի քան 30 տարի առաջ, Ղարաբաղյան շարժման հայտնի գործիչներից մեկը՝ Արկադի Մանուչարովը, հիմնավորում էր՝ դեկտեմբերի 1-ի որոշումը խաղաթուղթ է Բաքվի ձեռքում` իբր Հայաստանը տարածքային պահանջներ ունի Ադրբեջանից։
«Այդ որոշումը պատմական տեսակետից նշանակալի է, մինչդեռ մենք գործնական քայլեր չենք կատարել դրա իրականացման համար: Այդ պատճառով էլ տվյալ որոշումը ոչ մի ուժ չունի, նույնիսկ վնասում է Արցախի ժողովրդին: Մեր առջև դիլեմա է` կա՛մ շտապ կերպով միացնել երկու վարչատարածքային միավորները, կա՛մ գրագետ ձևով «սառեցնել» դեկտեմբերյան որոշումը` աշխարհին ապացուցելու, որ կա ինքնորոշման հարց և ոչ թե տարածքային պահանջատիրության», ասում էր Արկադի Մանուչարովը:
Ավելին, դեկտեմբերի 1-ի վիճահարույց որոշման դեմ էր նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, որը հետագայում Հայաստանի նախագահ դարձավ։
«Դա կարող է ներկայացվել իբրև միջազգային իրավունքի կոպիտ խախտում և հաստատել Հայաստանի տարածքային նկրտումներն Ադրբեջանի նկատմամբ, իսկ քաղաքական տեսակետից նման որոշման կայացումը կլիներ անուղղելի սխալ, քանի որ դրանով կասկածի տակ կդրվեր նաև արցախահայության ինքնորոշման փաստի իրավացիությունը», հիմնավորում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։
Այնուամենայնիվ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին որոշումն այն ժամանակ ընդունվեց։ Դե, անորոշ տարիներ էին, որքան էլ հիմա կարող է անհավանական և անհավատալի թվալ, այդ անցումային տարիներին Հայաստանի պառլամենտի անդամ դարձան ղարաբաղցի գործիչները, որոնք ընտրվեցին Հայաստանի որոշ ընտրատարածքներից։ Այդ թվում նաև Ռոբերտ Քոչարյանը։
Ի դեպ, ըստ հայաստանյան որոշ լրատվամիջոցների, հենց Ռոբերտ Քոչարյանն էլ ամենից շատ շահեց 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշումից, որովհետև երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 1998 թվականի փետրվարի սկզբին հրաժարական տվեց, և նշանակվեցին նախագահական արտահերթ ընտրություններ, իր թեկնածությունն առաջադրեց այն ժամանակվա վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանը։ Վարչապետների առումով այն ժամանակվա մեր Սահմանադրությունը ոչ մի սահմանափակում չուներ՝ կարող էինք նույնիսկ, ասենք, Սինգապուրից վարչապետ բերել, մինչդեռ նախագահի մասին այն Սահմանադրությունում շատ հստակ ասված էր։ Պարզապես մեջբերեմ։ «Նախագահ կարող է դառնալ վերջին 10 տարում Հայաստանի քաղաքացի և Հայաստանում մշտապես բնակվող, 35 տարին լրացած, ընտրելու իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր ոք»:
Ամենահետաքրքիրն այն է, որ հիմա արդեն ավելի քան երեք տասնամյակ առաջ դեկտեմբերի ամենասկզբին Հայաստանի խորհրդարանում ընդունված որոշման մասին կարծես թե որևէ մեկը չի էլ հիշում։
Ու միայն կարգախոսներ են հնչում՝ «Ղարաբաղը Հայաստանն է, և վերջ»։ Այսինքն՝ մենք չենք հիշեցնում, որ ավելի քան 30 տարի առաջ պաշտոնապես միավորվել ենք, բայց սպասում ենք, որ այլ երկրներ կճանաչեն Արցախի անկախությունը։
