Facebook-ը ջնջում է մեկնաբանությունները, իսկ երբեմն՝ նաև օգտատերերի հաշիվները։ Թե ինչու՝ հաճախ անհասկանալի է, բայց շատերը կարծում են, որ դա կապված է գրաքննիչների քաղաքական նախընտրությունների հետ։ Որոշ թեմաներ հատկապես «բանավտանգ» են։ Մոդերատորները, մասնավորապես, ակնհայտորեն համակրում են ուկրաինացի նացիոնալիստներին։ ՌԻԱ Նովոստին պարզել է, թե բացի այլ օգտատերերից՝ ով է մեզ կարդում սոցիալական ցանցերում։
Անանուն արդարադատություն
Օրերս փակել են ռուս-իսրայելցի հրապարակախոս և պատմաբան Արտեմ Կիրպիչյոնկի հասանելիությունը սոցցանցի արդեն երկրորդ հաշվին։ Դա տեղի է ունեցել Բելառուսում իրավիճակի մասին գրառումից հետո։ «Ես միանգամից չեմ հանցագործ դարձել, երկար ժամանակ սովորական մարդ եմ եղել, իսկ հիմա արդեն կարելի է դաջվածքներ անել,-հեգնում է նա,-ես բավականին ակտիվ բլոգեր եմ, Facebook տեղափոխվել եմ ЖЖ-ից (LiveJournal) 2017-2018-ին։ Սկզբում խնդիրներ չկային, հետո սկսեցին իմ հաշվը փակել մեկ օրով, մի շաբաթով։ Ամենից հաճախ՝ Մերձավոր Արևելքի համար»։
Մի անգամ պատմական փաստաթուղթ է մեջբերել, որտեղ վիրավորական մականուններ կային՝ բան (արգելանք)։ Նա չէր փորձում հունից հանել ընդդիմախոսին, հակառակը, ուզում էր ցույց տալ, որ նման բառապաշարն առանց քաշվելու կիրառում էին անցյալում։
«Հետագայում այսպես էր․ երկու ամիս՝ «ազատության մեջ», հետո «փակում» էին»։ Այդպես ես դարձա ««Ֆեյսբուքի» հաջողության ջենթլմենը»։ Մատնություններ էին լինում փակ խմբերից, մեկնաբանություններից հետո այնտեղից «բան» էր գալիս։ Ես բողոքարկում էի, բայց ավտոմատ պատասխաններ էին գալիս «դուք մեղավոր եք ճանաչվել» ոգով, և վերջ։ Ահա այսպիսի անանուն արդարադատություն»,-ասում է բլոգերը։
Երբեմն պարզապես հեռացնում էին մեկնաբանությունները․ «Ես հիշեցրել էի Եվրամայդանում լվովցի կոմերիտականին լինչի դատաստանի ենթարկելու դրվագը։ Բոլոր մեկնաբանությունները հեռացրին, բայց ոչ թե դաժանության տեսարանների, այլ ոչ հավաստի տեղեկությունների համար։ Բացարձակ անհասկանալի է մոդերացիայի տրամաբանությունը։ Այնպիսի տպավորություն է, որ հենց քեզ նկատում են՝ վերջ, չես պրծնի, վաղ թե ուշ օգտահաշիվդ կփակեն։ Երկու անգամ ձեռքներն ընկար, հետո մի ճանապարհ կա՝ բան»,-նշում է Կիրպիչյոնոկը։
Facebook–ը ոչնչացրել է ադրբեջանական ֆեյքերի մեծ խումբ. դրանք աշխատել են Հայաստանի դեմ
Նա զուգահեռ օգտահաշիվ է բացում․ «Անունս եբրայերեն նշեցի, բայց երևում էր, որ իրական մարդու օգատահաշիվ է։ Մի անգամ առավոտյան մտնում եմ ու տեսնում․ «Facebook-ի ոչ պատշաճ օգտագործումը կանխելու համար մենք ժամանակավորապես սահմանափակել ենք հասանելիությունը»։ Փորձում եմ կապ հաստատել ադմինիստրացիայի հետ, առայժմ՝ անհաջող»։ Կիրպիչյոնոկն այդպես էլ չի հասկացել, թե ինչի համար էին հեռացնում իր գրառումներն ու մեկնաբանությունները, ինչու են արգելափակել։
Ուկրաինացի լրագրող Պավել Վոլկովը նույնպես զրկվել է Facebook-ում իր օգտահաշվից այն բանից հետո, երբ հոդված է հրապարակել ուլտրաաջերի հետ ուկրաինացի մոդերատորների կապի մասին և տեղադրել է այդ մասին բունդեսթագում իր ելույթի տեսանյութը։ «Հեռացրին, բացատրելով, որ խախտել եմ հանրույթի կանոնները. թե որոնք, մինչև օրս հայտնի չէ։ Ես, իհարկե, բողոքարկեցի։ Բայց նրանք խորամանկ են․ պատասխանում են, որ քովիդի պատճառով քիչ մարդ ունեն, ուստի հայտի մշակումը «որոշ ժամանակ» կտևի, նույնպես անհայտ է, թե որքան»,-պատմում է նա։
Նույն խնդրի՝ ուկրաինացի ազգայնականների հանդեպ գրաքննիչների համակրանքի մասին մարտի վերջին գրել էր լրագրող Անդրեյ Մանչուկը։ Նրա գրառումը ստահոդ անվանեցին և փակեցին։ Մայիսին օգտահաշիվը ջնջեցին։ Օրերս արգելափակեցին նաև երկրորդ հաշիվը։
Ոչ միայն կամավորները, այլև FBI-ն
Facebook-ի ռուսալեզու հատվածում մշտապես քննարկում են Ուկրաինան (այդ երկրի բազմաթիվ քաղաքացիներ էլ, ինչպես հայտնի է, ռուսալեզու են)։ Մոդերատորները Կիևից կամ Վարշավայից (որտեղ գտնվում է Արևելյան Եվրոպայում կորպորացիայի շտաբ-բնակարանը) մշտապես ներխուժում են ռուսական տեղեկատվական տարածք։ Այսպես, մարտին «Ռոսկոմնադզորը» Facebook-ից պահանջեց հանել РБК, ТАСС и «Взгляд» լրատվականների հոդվածների արգելափակումը։ Նյութերը հիմնված էին Ուկրաինայի երիտասարդական արմատական խմբի կողմնակիցների ձերբակալության մասին ԱԴԾ մամուլի ծառայության տեղեկատվության վրա։
Ամերիկացիները պատասխանեցին, թե այդ կոնտենտը չեն ջնջել։ Պարզապես նյութերը, որոնք փաստերը ստուգողները նշում են որպես սուտ, ավելի հազվադեպ են ցուցադրվում։
Ուկրաինացի փաստերը ստուգողները մինչ այդ էլ հատուկ ուշադրություն էին հատկացնում Ռուսաստանին։ Ուկրաինայում Հանրային քաղաքականության գծով Facebook-ի մենեջեր նշանակված Եկատերինա Կռուկն աշխատել է StopFake ռեսուրսում, մինչ այդ եղել է «Ազատություն» ազգայնական կուսակցությունից Գերագույն ռադայի պատգամավոր Իգոր Շվայկիի օգնականը: «Մենք հետևում ենք, ստուգում փաստերը, մերկացնում ենք ռուսական քարոզչությունը»։
Անվստահելի կոնտենտը բացահայտում են ոչ միայն կամավորները, այլև ուժայինները։ 2020թ․-ի սեպտեմբերին Նաթանիել Գլեյշերը՝ Facebook-ի անվտանգության քաղաքականության տնօրենը, պատմեց, թե ինչպես են «երեք առանձին ցանց հեռացրել՝ համակարգված ոչ հավաստի վարվեցողության հիման վրա (բոտերի ակտիվության՝ ծնթ․ խմբ․)՝ օտարերկրյա կամ պետական կառույցի հանձնարարությամբ»։ «Այդ ցանցերը Ռուսաստանից են սկիզբ առնում»,-պարզաբանել է նա։ Եվ աշխատում էին ամենատարբեր երկրների ուղղությամբ՝ Թուրքիայից մինչև Ուկրաինա, հավատացնում էր Գլեյշերը։
«Արտահարթակային ակտիվության» մասին տեղեկությունները գալիս էին ՀԴԲ-ից։ «Այս ակտիվության հետևում կանգնած մարդիկ փորձում էին թաքցնել իրենց անձերն ու փոխգործակցությունը միմյանց հետ, սակայն մեր հետաքննությունը կապեր է բացահայտել ինտերնետ-հետազոտությունների ռուսական գործակալությունից որոշ անձանց հետ»,-նշում է անվտանգության քաղաքականության տնօրենը։
Facebook-ը փակե՞լ, թե՞ ոչ․ Սամվել Մարտիրոսյանը՝ խուճապ տարածողների դեմ պայքարելու մասին
Facebook-ն ակտիվորեն արգելափակում էր Ալեքսեյ Նավալնու հետ կապված ցույցերի ժամանակ։ «Մենք Instagram-ի 530 օգտահաշիվ ենք ջնջել՝ համակարգված աուտենտիկ վարվեցողության վերաբերյալ մեր քաղաքականության խախտման համար»,-հայտնում էր մամուլի հաղորդագրությունը։ Արգելափակվածների մեղքն այն է, որ նրանք, հեշթեգներ դնելով, իբրև թե գիտակցաբար լսարանին շեղում էին կարևոր թեմաներից։ «Նրանք մեծ քանակությամբ համարժեք կամ քննադատական կոնտենտ էին տեղադրում՝ որոշակի հեշթեգներով և գտնվելու վայրի նշումներով՝ համապատասխան տեղեկատվություն խլացնելու և խոսակցությունը շեղելու համար»,-այսպես էին գործում, ադմինիստրացիայի կարծիքով, ենթադրյալ բոտերը։
«Համապատասխան տեղեկատվությունը խլացնում էին» ռուսալեզու մեմերով, որոնք նվիրված էին TikTok-ի ոմն ռուս աստղի, «Նավալնուն աջակցող ցույցերի քննադատությանը», այդ ցույցերին ներկա գտնվող մեծ թվով անչափահասների մասին տեղեկություններին, ինչպես նաև կանանց հագուստի և պայուսակների գովազդին։
Առհասարակ, Facebook-ի մոդերացիայի կանոնները բաց հասանելիություն ունեն, բայց դա իրավիճակը չի պարզեցնում։ Գրաքննիչների մասին այնտեղ շատ լղոզված է խոսվում․ «Այժմ մենք համագործակցում ենք փաստերը ստուգող անկախ փորձագետների հետ միայն որոշ երկրներում»։ Արդյո՞ք Ռուսաստանն այդ երկրների թվում է՝ հայտնի չէ։ Բայց փորձագետները մեծ լիազորություններ ունեն․ նրանք «ինքնուրույն են որոշում, թե որ լուրերը ստուգեն»։
Փաստերը ստուգողը պետք է Փաստերի ստուգման միջազգային ցանցի հավաստագիր ստանա։ Այս կազմակերպությունն աշխատում է 2015 թ․-ից և Փոյնթերի անվան լրագրության ինստիտուտի մասն է համարվում։ Դրան նյութական օգնություն ցուցաբերողների թվում են Facebook-ը, Google-ը, Ջորջ Սորոսի «Բաց հասարակությունների հիմնադրամը»: Դրամաշնորհներ են ստացվում նաև ամերիկյան National Endowment for Democracy-ից (NED) (կազմակերպություն, որի գործունեությունը Ռուսաստանի տարածքում անցանկալի է ճանաչվել Գլխավոր դատախազության 28.07.2015 թ. Որոշմամբ):
Ստացվում է, որ Facebook-ը նույնպես ֆինանսավորում է «անկախ փորձագետներին», որոնք գրաքննությամբ են զբաղվում։
Ի դեպ, փաստեր ստուգողների այս միջազգային ցանցը ճակատագրի հեգնանքով տեղակայված է Սանկտ Պետերբուրգում, ավելի ճիշտ՝ Սենտ-Պիտերսբերգում, Ֆլորիդա նահանգ։
«Россия сегодня» ՄՏԳ-ն Facebook-ին հայտեր է ուղարկել՝ հասկանալու համար, թե ով է մոդերացնում կոնտենտը, կարո՞ղ է արդյոք StopFake կազմակերպությունը նախատրամադրված համարվել և թե ինչ հիմքերով են ջնջվել այն լրագրողների օգտահաշիվները, որոնք հայտնել էին ուկրաինացի ուլտրաաջերի հետ մոդերատորների կապի մասին։ Խմբագրությունը նաև հետաքրքրվել է, թե ինչու կորպորացիան Ռուսաստանում գրասենյակ չի բացել։ Սպասում ենք պատասխանի։
