https://arm.sputniknews.ru/20221011/kendani-hamakargich-dvokhvoljani-mshakumnery-kognen-spanel-qaghckeghy-ev-buzhel-varaknery-49551708.html
Կենդանի համակարգիչ. Դոխոլյանի մշակումները կօգնեն սպանել քաղցկեղը և բուժել վարակները
Կենդանի համակարգիչ. Դոխոլյանի մշակումները կօգնեն սպանել քաղցկեղը և բուժել վարակները
Sputnik Արմենիա
Փենսիլվանիայի համալսարանում աշխատող հայտնի գիտնականը սպիտակուցներ է մշակում, որոնք (ինչպես համակարգիչների տրանզիստորները) արձագանքում են տրված ազդակներին և... 11.10.2022, Sputnik Արմենիա
2022-10-11T08:55+0400
2022-10-11T08:55+0400
2022-10-11T08:55+0400
հայաստան
գիտնական
քաղցկեղ
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e6/0a/07/49491223_0:0:1600:901_1920x0_80_0_0_7da28f95f19e8bf8b5d6a4f34d7f5ec9.jpg
ԵՐԵՎԱՆ, 11 հոկտեմբերի – Sputnik, Արամ Գարեգինյան. Եթե գիտնականը մանրադիտակի տակ մոլեկուլ է տեսնում, արդյոք նա կարո՞ղ է մոլեկուլին «ասել»` գնա առաջ, հետո աջ, կամ` սպանի՛ր քաղցկեղի բջիջը: Պարզվում է` կարող է։ Կառավարվող հատկանիշներով սպիտակուցային մոլեկուլներ է մշակում Փենսիլվանիայի պետական համալսարանի (Penn State) բժշկական քոլեջի Գիտակիրառական ուսումնասիրությունների կենտրոնի (Centre for Translational Systems Research) ղեկավար Նիկոլայ Դոխոլյանը։Իր ուսումնասիրությունների մասին նա պատմեց վերջերս Հայաստանում անցկացված FAST նորարարական համաժողովի ընթացքում։Հետազոտողների խումբը նրա ղեկավարությամբ ստեղծել է մի տեխնոլոգիա, որով սպիտակուցային մոլեկուլները դառնում են տրանզիստորների անալոգ և ծրագրավորվում են ճիշտ վարքագծի համար։ Այդ նպատակով, իհարկե, կատարվում է ամբողջ ԴՆԹ-ՌՆԹ-սպիտակուցային շղթայի մոդիֆիկացիա (քանի որ ԴՆԹ-ն ստեղծում է ՌՆԹ, որն էլ ստեղծում է սպիտակուց)։ Դոխոլյանի թիմը նման ծրագրավորվող սպիտակուցների արդեն երկու տեսակ է մշակել (Դոխոլյանը դրանք անվանել է «nano computing agents»)։«Ատոմային» չէ, բայց էլի օգտակար է. ինչ խելացի լուծումներ է Երևանին առաջարկում «Ռոսատոմը»Ձերբակալել և սպանելՀետազոտությունների համար ընտրել են ֆոկալ-ադհեզիվ կինազը` այն սպիտակուցներից մեկը, որը պատասխանատու է տարածության մեջ բջջի կապերի համար (դրանք մի տեսակ «ոտքերի» ձև ունեն, որոնցով բջիջը կառչում է հարևան բջիջներից)։Այդ սպիտակուցը փոփոխել են այնպես, որ այն ակտիվանում է բարձր թթվայնության դեպքում, որը հատուկ է քաղցկեղի բջիջներին։ Երբ այն ներդնում են չարորակ բջջի մեջ, այն սկսում է այդ կապերը հարկ եղածից բազմաթիվ անգամներ ավելի շատ ձևավորել, և բջիջը շուրջը գտնվող ամեն ինչին այնքան ամուր է կառչում, որ դադարում է շարժվել։«Այսպիսով սպիտակուցը «ձերբակալում» է բջջին, այն չի կարողանում մետաստազներ տալ, և այն հեշտությամբ կարելի է ոչնչացնել»,-պարզաբանում է Դոխոլյանը։Տեխնոլոգիան արդեն փորձարկվել է լաբորատորիայում` քաղցկեղի բջիջների վրա, մտադիր են փորձարկել նաև կենդանիների վրա։«Nano computing agents»-ի վրա հիմնված մյուս ծրագիրը սպիտակուցներ են, որոնք գործում են դեղամիջոցների հանդեպ դիմացկուն բակտերիաների դեմ (multi drug resistant infections): Այդ սպիտակուցները ծրագրավորված են այնպես, որ ակտիվանում են լույսի ազդեցությունից։Այդ հետազոտություններով Դոխոլյանն ու նրա գործընկերները հիմնավորումներ են կազմել և հաստատել փորձով (proof of principle) ։«Կարևորն այն է, որ մենք ստեղծում ենք հարթակ, որպեսզի սպիտակուցները նշված ազդանշաններին արձագանքեն որպես տրանզիստորներ։ Իսկ հետո այդ հարթակում կարելի է շատ տարբեր խնդիրներ լուծել»,- ասում է նա։Մեջքդ ուղի՛ղ. հայ ծրագրավորողները «դաստիարակ» են ստեղծել համակարգչով աշխատողների համարՀամագործակցություն Հայաստանի հետԴոխոլյանի լաբորատորիայում արդեն ուսումնասիրություններ է կատարել մի հայաստանցի ուսանողուհի։ Բացի այդ, գիտնականը խորհրդատվություն է իրականացնում Հայաստանում անցկացվող հետազոտական նախագծերից մեկի հետ։«Ես դեմ չեմ հայ հետազոտողներին ներգրավել նաև իմ նախագծերում։ Պարզապես համատեղ աշխատանքն առաջ տանելու կազմակերպչական հնարավորություն չունեմ։ Եթե հայկական կողմից նման ցանկություն լինի, ապա կազմակերպչական հարցերը հնարավոր կլինի լուծել»,-նշում է նա։Դոխոլյանի և նրա գործընկերների աշխատանքները տպագրվել են մի շարք առաջատար գիտական ամսագրերում, այդ թվում` «Nature»-ում։
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2022
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Լուրեր
am_HY
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
հայաստան, գիտնական, քաղցկեղ
հայաստան, գիտնական, քաղցկեղ
Կենդանի համակարգիչ. Դոխոլյանի մշակումները կօգնեն սպանել քաղցկեղը և բուժել վարակները
Փենսիլվանիայի համալսարանում աշխատող հայտնի գիտնականը սպիտակուցներ է մշակում, որոնք (ինչպես համակարգիչների տրանզիստորները) արձագանքում են տրված ազդակներին և կատարում ցանկալի առաջադրանքները։
ԵՐԵՎԱՆ, 11 հոկտեմբերի – Sputnik, Արամ Գարեգինյան. Եթե գիտնականը մանրադիտակի տակ մոլեկուլ է տեսնում, արդյոք նա կարո՞ղ է մոլեկուլին «ասել»` գնա առաջ, հետո աջ, կամ` սպանի՛ր քաղցկեղի բջիջը: Պարզվում է` կարող է։ Կառավարվող հատկանիշներով սպիտակուցային մոլեկուլներ է մշակում Փենսիլվանիայի պետական համալսարանի (Penn State) բժշկական քոլեջի Գիտակիրառական ուսումնասիրությունների կենտրոնի (Centre for Translational Systems Research) ղեկավար Նիկոլայ Դոխոլյանը։
Իր ուսումնասիրությունների մասին նա պատմեց վերջերս Հայաստանում անցկացված FAST նորարարական համաժողովի ընթացքում։
Հետազոտողների խումբը նրա ղեկավարությամբ ստեղծել է մի տեխնոլոգիա, որով սպիտակուցային մոլեկուլները դառնում են տրանզիստորների անալոգ և ծրագրավորվում են ճիշտ վարքագծի համար։ Այդ նպատակով, իհարկե, կատարվում է ամբողջ ԴՆԹ-ՌՆԹ-սպիտակուցային շղթայի մոդիֆիկացիա (քանի որ ԴՆԹ-ն ստեղծում է ՌՆԹ, որն էլ ստեղծում է սպիտակուց)։ Դոխոլյանի թիմը նման ծրագրավորվող սպիտակուցների արդեն երկու տեսակ է մշակել (Դոխոլյանը դրանք անվանել է «nano computing agents»)։
Հետազոտությունների համար ընտրել են ֆոկալ-ադհեզիվ կինազը` այն սպիտակուցներից մեկը, որը պատասխանատու է տարածության մեջ բջջի կապերի համար (դրանք մի տեսակ «ոտքերի» ձև ունեն, որոնցով բջիջը կառչում է հարևան բջիջներից)։
Այդ սպիտակուցը փոփոխել են այնպես, որ այն ակտիվանում է բարձր թթվայնության դեպքում, որը հատուկ է քաղցկեղի բջիջներին։ Երբ այն ներդնում են չարորակ բջջի մեջ, այն սկսում է այդ կապերը հարկ եղածից բազմաթիվ անգամներ ավելի շատ ձևավորել, և բջիջը շուրջը գտնվող ամեն ինչին այնքան ամուր է կառչում, որ դադարում է շարժվել։
«Այսպիսով սպիտակուցը «ձերբակալում» է բջջին, այն չի կարողանում մետաստազներ տալ, և այն հեշտությամբ կարելի է ոչնչացնել»,-պարզաբանում է Դոխոլյանը։
Տեխնոլոգիան արդեն փորձարկվել է լաբորատորիայում` քաղցկեղի բջիջների վրա, մտադիր են փորձարկել նաև կենդանիների վրա։
«Nano computing agents»-ի վրա հիմնված մյուս ծրագիրը սպիտակուցներ են, որոնք գործում են դեղամիջոցների հանդեպ դիմացկուն բակտերիաների դեմ (multi drug resistant infections): Այդ սպիտակուցները ծրագրավորված են այնպես, որ ակտիվանում են լույսի ազդեցությունից։
«Դուք բացում եք սրվակը, լույսի տակ դեղը քսում եք ձեռքին, և այն ակտիվանում է»,-հավելում է Դոխոլյանը:
Այդ հետազոտություններով Դոխոլյանն ու նրա գործընկերները հիմնավորումներ են կազմել և հաստատել փորձով (proof of principle) ։
«Կարևորն այն է, որ մենք ստեղծում ենք հարթակ, որպեսզի սպիտակուցները նշված ազդանշաններին արձագանքեն որպես տրանզիստորներ։ Իսկ հետո այդ հարթակում կարելի է շատ տարբեր խնդիրներ լուծել»,- ասում է նա։
Համագործակցություն Հայաստանի հետ
Դոխոլյանի լաբորատորիայում արդեն ուսումնասիրություններ է կատարել մի հայաստանցի ուսանողուհի։ Բացի այդ, գիտնականը խորհրդատվություն է իրականացնում Հայաստանում անցկացվող հետազոտական նախագծերից մեկի հետ։
«Ես դեմ չեմ հայ հետազոտողներին ներգրավել նաև իմ նախագծերում։ Պարզապես համատեղ աշխատանքն առաջ տանելու կազմակերպչական հնարավորություն չունեմ։ Եթե հայկական կողմից նման ցանկություն լինի, ապա կազմակերպչական հարցերը հնարավոր կլինի լուծել»,-նշում է նա։
Դոխոլյանի և նրա գործընկերների աշխատանքները տպագրվել են մի շարք առաջատար գիտական ամսագրերում, այդ թվում`
«Nature»-ում։
