ԵՐԵՎԱՆ, 26 ապրիլի – Sputnik. Սկսենք նրանից, որ այսօր՝ ապրիլի 26-ին, հայրենի սահմանապահները՝ Հայաստանի ԱԱԾ սահմանապահ ուժերը, տոնում են իրենց մասնագիտական օրը: Այո, ապրիլի 26-ը ՀՀ Սահմանապահի օրն է, ի նշանավորումն 1994 թվականի այս օրը «ՀՀ պետական սահմանի մասին օրենքի» նախագիծը ներկայացնելու: Միանում ենք մեր սահմանապահներին ուղղված շնորհավորանքներին և բարեմաղթանքներին:
Ապրիլի 26-ը Մտավոր սեփականության միջազգային օրն է, որը նշվում է 2001 թվականից սկսած: Օրը հռչակվել է «Մտավոր սեփականության համաշխարհային կազմակերպության» (ՄԱԿ-ի մասնագիտացած հաստատություն) որոշմամբ: Ապրիլի 26-ն, իհարկե, պատահական չէ ընտրվել. 1970 թվականի հենց այդ օրն է ուժի մեջ մտել «Մտավոր սեփականության համաշխարհային կազմակերպության» հիմնադրման մասին միջազգային կոնվենցիան:
Ինչ խոսք, 1828 թվականի ապրիլի 26-ին սկսված ռուս-թուրքական պատերազմը (1828-29թթ.) պատմական խոշոր իրադարձություն է, որին ակտիվորեն մասնակցել են հազարավոր հայ կամավորականներ՝ ինչպես Արևելյան, այնպես էլ Արևմտյան Հայաստանում ձևավորված ջոկատներով: Այս պատմական իրադարձությունը լրացնում է 1828-ին ավարտված ռուս-պարսկական երկրորդ պատերազմն (1826-28թթ) ու դրա արդյունքները՝ հայության հետագա ճակատագրի վրա ունեցած շրջադարձային նշանակությամբ ու հետևանքներով:
Ռուսական զորքը` հանրահայտ զորավար Իվան Պասկևիչի գլխավորությամբ, որը նախորդ պատերազմում Երևանի բերդի գրավման համար «Երևանի կոմս» տիտղոսն էր ստացել, ռուս-թուրքական այս պատերազմի ընթացքում գրավում է Կարսը:
Այս պատերազմի ընթացքում ռուսական բանակը` հայ կամավորականների գործուն աջակցությամբ, իհարկե, գրավում է նաև Կարինը (Էրզրում): Ի դեպ, այդ ժամանակ է, որ Պասկևիչի գլխավորած բանակ է այցելել Ա.Ս. Պուշկինը, որ հետո ամփոփել է տեսածը «Ճանապարհորդություն դեպի Էրզրում» գրքում:
Պատերազմի ընթացքում ազատագրվել են նաև Բայազետը, Արդահանը, Ալաշկերտը: Չնայած այդ ամենին, պատերազմից հետո միայն Արևելյան Հայաստանի մի փոքր հատված է անցել Ռուսական կայսրությանը՝ միանալով ավելի վաղ Պարսկաստանից գրավված հատվածներին, իսկ Արևմտյան Հայաստանից ռուսական զորքերը, ըստ պայմանավորվածության, հետո հետ են քաշվել: Ալաշկերտից, Մուշից և Արևմտյան Հայաստանի այլ բնակավայրերից տեղի է ունենում բնիկ հայության խոշոր գաղթ դեպի Արևելյան Հայաստանի՝ Ռուսական կայսրության կազմ անցած մաս, շատերը հաստատվում են ներկայիս Գեղարքունիքի և Արագածոտնի մարզերի տարածք:
Ավելի մոտ ժամանակների իրադարձություններից հարկ է հիշատակել Ուզբեկստանի մայրաքաղաք Տաշքենդի 1966 թվականի երկրաշարժը, որ տեղի է ունեցել ապրիլի 26-ին, տեղական ժամանակով առավոտյան 5:23-ին, ըստ հետազոտողների, էպիկենտրոնում ունեցել է 8-9 բալ ուժգնություն և 5,2 մագնիտուդ (Ռիխտերի սանդղակով), իսկ ուժեղ ցնցումները տևել են 10-12 վայրկյան: Ուզբեկական ԽՍՀ մայրաքաղաքի կենտրոնը դրա հետևանքով գրեթե ամբողջությամբ ավերվել է: Այնուհանդերձ, երկրաշարժի իրական հետևանքների, զոհերի վերաբերյալ լիարժեք տեղեկություններ չկան: Խորհրդային պետությունը արագ է արձագանքել կատարվածին և տարիներ անց արդեն Տաշքենդը ներկայացել է լիովին վերակառուցված տեսքով:
Դրանից ուղիղ 20 տարի անց՝ 1986 թվականի ապրիլի լույս 26-ի գիշերն է տեղի ունեցել ժամանակակից քաղաքակրթության ամենից խոշոր տեխնածին աղետներից մեկը՝ Ուկրաինայի Չեռնոբիլ և Պրիպյատ քաղաքների մոտ տեղակայված Վ.Ի Լենինի անվան Չեռնոբիլյան ատոմային էլեկտրակայանի չորրորդ էներգաբլոկի վթարը:
Այս սոսկալի աղետի հետևանքները զգալի են մինչ օրս: Միջուկային աղետի դաժան հուշարձան են դարձել ամայացած, «մեռած» ուկրաինական մերձակա բնակավայրերը: Այն ժամանակ Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ի վթարի հետևանքների վերացման աշխատանքներում ներգրավվել են տասնյակ ու տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, կամավորներ, որոնցից շատերը ճառագայթահարվել են:
Չեռնոբիլի աղետի հետևանքների վերացմանը մասնակցել է նաև Հայաստանի ավելի քան 3000 քաղաքացի, որոնցից մոտ 400-ը անցած 30 տարվա ընթացքում մահացել են՝ հիմնականում ճառագայթահարման հետևանքով ստացած հիվանդություններից, իսկ մոտ 2000 հայրենակից էլ մասնագիտացված մշտական բժշկական հսկողության կարիք ունեն:
Բայց բավական է աղետների մասին: Ապրիլի 26-ին, օրինակ, ծնվել է Հռոմի կայսր Մարկոս Ավրելիոսը (մ.թ. 121-180թթ.)։ 162-166 թվականներին տեղի ունեցած հռոմապարթևական պատերազմում հաղթանակ տանելուց հետո կնքված համաձայնության կետերից մեկն էլ եղել է Հայաստանի անկախության ճանաչումը, թերևս հասկանալի է՝ Հռոմի «հովանու ներքո»: Մարկոս Ավրելիոսը հայտնի է նաև
իր փիլիսոփայական երկասիրությամբ, որ ամփոփված են հունարեն շարադրված նրա «Խորհրդածություններ» գրքում:
Արցախի Քարին տակ գյուղում 1860 թվականի ապրիլի 26-ին է ծնվել հայտնի հայ պատմաբան, գրող, հրապարակախոս Առաքել Բաբախանյանը՝ Լեոն (1860-1932):
Լեոն թողել է գրական ու գիտական մեծ ժառանգություն՝ «Հայոց պատմություն» եռահատոր մենագրությունը, «Հայկական տպագրություն», «Հովսեփ կաթողիկոս Արղության», «Գրիգոր Արծրունի», «Սուրբ Մեսրոպ», «Հայոց հարցը», «Հայ գրքի տոնը», «Վանի թագավորությունը», «Հայոց հարցի վավերագրերը», «Անի» աշխատությունները և բազմաթիվ հոդվածներ, պատմվածքներ:
Սկանդալ` Թբիլիսիի և Բաքվի միջև. Ադրբեջանը փակել է վրացական վանք տանող ճանապարհը
Այսօրվա հետ կապված հիշարժան այլ իրադարձություններ էլ կան, բայց եթե ուզում եք հիշել, թե կոնկրետ անցած տարի ինչ դեպքեր են տեղի ունեցել Հայաստանում և աշխարհում, կարող եք սեղմել այս հղումը:
