Գիտնականներին, սովորաբար, բաժանում են տեսական և գործնական տեսակների, հատկապես այնպիսի ոլորտում, ինչպիսին տիեզերականն է: Մեկը հեռադիտակով զննում է հեռավոր գալակտիկաները և մոլորակները՝ զբաղվելով խելացի հաշվարկներով, մյուսն աշխատում է սարքեր ստեղծել, որոնք կարող են հասնել մինչև այդ մոլորակները և տեղաշարժվել դրանց վրա: Վերջինների թվին է պատկանում է ականավոր կոնստրուկտոր և ինժեներ Ալեքսանդր Քեմուրջյանը:
Ալեքսանդր Քեմուրջյանը ծնվել է 1921 թ.-ին Վլադիկավկազում՝ հայկական ընտանիքում: Պատանի հասակից նա անընդհատ ինչ-որ բան էր պատրաստում, ինչ-որ փոքրիկ մեքենաներ, մեխանիզմներ, որոնց նմաններն, իրականում, գոյություն չունեին և մոր կարծիքով՝ անպիտան էին: Մայրը հավաքում էր նրա սենյակը, և նոր համակարգերը պարբերաբար աղբն էին նետվում: Այդպես շարունակվել է այնքան ժամանակ, մինչև 1940թ-ին Քեմուրջյանին ուղարկել են սովորելու Մոսկվայում՝ Բաումանի անվան պետական տեխնիկական համալսարանում: Բուհի ընտրությունն իդեալական էր. Քեմուրջյանն իր գիտելիքներով և կարողություններով հիանալի համապատասխանեց բուհի պահանջներին:
Ինչպես ընդունված է ասել՝ միջամտեց պատերազմը: Քեմուրջյանը ծառայությունից ազատվել էր կարճատեսության պատճառով, սակայն չկարողացավ անմասն մնալ, հասավ զինկոմիսարիատ և խնդրեց իրեն որպես կամավոր ռազմաճակատ ուղարկել: Զինկոմիսարիատնին համոզելու կարիք չկար: Նա կռվեց պատերազմում մինչև վերջին օրը, ընդ որում, մասնակցել է ամենաբարդ բախումներին Կուրսկի ճակատում, Վիսլայի և Օդերի համար մարտերին:
Քեմուրջյանը շարունակեց ուսումը պատերազմից հետո և Բաումանի համալսարանը կարմիր դիպլոմով ավարտելուց հետո նրան հրավիրեցին Լենինգրադ ՝ Համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտ, այդ ժամանակ այն այդպես էր կոչվում, իսկ ավելի ուշ՝ «Տրանսմաշ»: Բնականաբար, դա խիստ գաղտնի էր: Այդ նշանակումը պատվաբեր էր, այնտեղ աշխատանքի էին վերցնում միայն հատընտիր մասնագետների: Ութ տարի անց Քեմուրջյանը, պաշտպանելով թեկնածուական թեզը, գլխավորեց շարժման նոր սկզբունքների բաժինը: Հիշո՞ւմ եք Ստրուգացկիների «Երկուշաբթին սկսվում է շաբաթ օրը»…
Այդպես սկսվում է լուսնագնացների և մարսագնացների, ընդհանրապես, մոլորակագնացների մշակումը և ստեղծումը, որոնք կարող էին ցատկելով տեղափոխվել Մարսի Ֆոբոս արբանյակում: Դա Խորհրդային միությունում նման մշակումների սկիզբն էր, որը շատ առումներով որոշել է նման հետազոտություններում համաշխարհային միտումները:
Հետո տեղի ունեցավ Չեռնոբիլի աղետը, Քեմուրջյանն անմասն չմնաց դրանից: Կարճ ժամկետում ստեղծեց ռոբոտ՝ վարակված գոտում դիստանցիոն կառավարմամբ շարժվելու համար: Նման երկու ռոբոտները շատ են աշխատել, մաքրել փլատակները և չեզոքացրել ռադիոակտիվ նյութերը: Դա գիտնականի, հիրավի, հանճարեղ աշխատանքն էր՝ հաշվի առնելով խնդիրները և հրատապության աստիճանը:
Փաստորեն, Քեմուրջյանը հիմնել է սեփական դպրոցը: Դրա համար նա անձամբ փնտրել և գտել է մասնագետներ ամբողջ երկրում, որպեսզի տեսական մշակումները դարձնի գործող ապարատներ: Մեքենաները պետք էր փորձարկել, գիտնականների և ինժեներների թիմը հորինել է փորձարկումների մեթոդներ, իսկ դրա համար պետք էր իմիտացնել վակում, ձգողականության և ջերմաստիճանային պայմաններ այն տիեզերական օբյեկտների մակերեսին, որոնց համար դրանք նախատեսված էին: Փորձարկումների համար ՀԳԻ-ն (Համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտ) երկու սեփական զորավարժարան ուներ՝ Միջին Ասիայում և Կամչատկայում:
1965 թ.-ին մեկնարկեցին խորհրդային ապարատի ստեղծման աշխատանքները: Բանավեճեր սկսվեցին այն մասին, որ պետք է հասկանալ լուսնի գրունտի հատկություններն, այն ժամանակ այդ մասին գրեթե տեղեկություն չկար: Մի մասն ասում էր, որ լուսինը ամուր է, մյուսները՝ որ այն փխրուն է, երրորդները պնդում էին, որ լուսինը ծածկված է մանրաքարով: Սերգեյ Կորոլյովն այդ հարցում օգտագործեց իր հեղինակությունը՝ հրահանգելով դիտարկել բավականաչափ ամուր, պեմզայի նման գրուտը: Մեկ տարի անց Լուսնի վրա իջած սարքը հաստատեց, որ Կորոլյովն իրավացի էր:
Մեկ տարի հետո եկավ փորձարկումների ժամանակը: Քեմուրջյանը հրաբխագետների հետ մի քանի փորձնական հարթակներ ստեղծեց Կամչատկայի հրաբուխների մոտ: Շիվելուչ հրաբխից ոչ հեռու ուղարկվեց առաջին լուսնագնացը, որն աշխատում էր մարտկոցներով, հմուտ մասնագետներն այն լիցքավորել էին «Դրուժբա» բենազասղոցի շարժիչով: Իհարկե, առաջին ուղևորության ժամանակ լուսնագնացն առանց լրացուցիչ ծանրաբեռնվածության էր, քանի որ երկրի ձգողականությունը լուսնից 6 անգամ ավելի է և ինքնին լավ ծանրաբեռնվածություն է: Լուսնագնացի արագությունը չէր գերազանցում 2կմ/ժ-ը:
Իհարկե, մյուսների հետ միասին փորձարկումներին ներկա էր նաև Քեմուրջյանը: Այստեղ սկսվեց ամենահետաքրքիրը. Շիվելուչից քիչ հեռու գիտնականների ուղղաթիռը սկսեց ընկնել: Բարեբախտաբար, աղետ տեղի չունեցավ, սակայն կոշտ վայրէջքից հետո ուղղաթիռն այլևս չէր կարողանում թռչել, և մարդկանց մեկ այլ ուղղաթիռ տեղափոխեցին, որը նրանց Կլյուչի համայնք հասցրեց: Այժմ պետք էր, վերջապես, հասնել զորավարժարանին, սակայն տեղական ադմինիստրացիան ուղղաթիռ չուներ: 2 օրվա ակտիվ բանակցություններից հետո հաջողվեց «Аэрофлот»-ի ինքնաթիռ գտնել, սակայն դրանում վառելիք չկար: Իրավիճակի զավեշտը կայանում էր նրանում, որ ոչ ոքի չէր կարելի ասել, որ ուղղաթիռն անհրաժեշտ է տիեզերական փորձարկումների համար, ամբողջ օպերացիան գաղտնի էր, հետևաբար, ոչինչ չկասկածող «Աերոֆլոտն» ասաց, որ Պետրոպավլովսկից բենզինով տանկեր է դուրս եկել և տեղ կհասնի 5 օրից:
Մի քանի օր ձգձգելուց հետո «Աերոֆլոտը» ուղղաթիռ տվեց, բայց առանց բենզինի: Այնպես որ, ոչ բենզին կա, ոչ՝ ղեկավարություն, գաղտնի լուսնագնացը՝ բոլորի կողմից լքված, կանգնած է հրաբխի մոտ, իսկ փորձարկումները կապված են Կլյուչերի հետ: Քեմուրջյանը խիստ բարկացել էր, նա որոշեց վառելիքի հարցով դիմել զինվորականներին: Եվ հենց հաջորդ առավոտյան նրան ներկայացավ անհասկանալի մեկը, որը երաշխավորում էր բենզին տրամադրել, սակայն պետական գնից երկու անգամ ավելի վճար էր պահանջում: Դա կազմում էր 10000 ռուբլի՝ այն ժամանակվա համար հսկայական գումար, և թե դրանք աշխարհի որ ծայրում գտնել, հայտնի չէր:
Քեմուրջյանը նստեց հեռագրամեքենայի դիմաց և ինչ-որ հրաշքով կարողացավ անել այնպես, որ 48 ժամից գումարը հասներ իրեն: Գումարը նա ստիպված էր առանց գրության տալ անծանոթ մարդու՝ կարողանալով զերծ մնալ ոստիկանությունից: Ռիսկն արդարացրեց իրեն, անհրաժեշտ քանակությամբ բենզինն անմիջապես տվեցին փորձարկող խմբին, և լուսնագնացի փորձարկումները կայացան:
Քեմուրջյանին բազմիցս առաջարկել են մնալ Ամերիկայում, շահավետ և գայթակղիչ պայմանագրեր առաջարկել, բայց նա անդրդվելի էր, միշտ վերադառնում էր հարազատ ակունքներին՝ այն հողին, որից տիեզերք են թռել նրա ստեղծած մեքենաները: Ի դեպ, բոլոր մեքենաները միշտ կատարել են իրենց առջև դրված խնդիրները թե՛ Լուսնի վրա, թե՛ Մարսում, թե՛ Վեներայում:
Ալեքսանդր Քեմուրջյանը մահացել է 2003թ-ի փետրվարի 24-ին: Ականավոր գիտնականին հողին են հանձնել Սանկտ Պերտեբուրգի Վասիլյեվսյկի կղզու հայկական գերեզմանատանը:
