Պավել Վերեշչագինը ոչ պակաս կուլտային է, քան ֆիլմը, որում նա մարմնավորեց այդ կերպարը: Ողջ հետխորհրդային տարածքում դժվար է պատկերացնել 30-անց մեկին, ով «Ваше благородие» հայտնի երգի առաջին իսկ նոտաներից չպատկերացներ Պաշային իր հայտնի բեղերով…Կիսով չափ հայ, կիսով չափ կոզակ լինելով` Վերեշչագինի կերպարը մարմնավորած դերասան Պավել Լուսպեկաևը ոչ պակաս վառ կյանք է ունեցել…
Այսօր դժվար է պատկերացնել, որ իսկզբանե ռեժիսոր Վլադիմիր Մոտիլը մաքսայինի աշխատողին ցանկացել է ոչ թե Պավել կոչել, այլ Ալեքսանդր: Իսկ ինչ պատահեց: Պավել Լուսպեկաևն այնքան էր մտել դերի մեջ, որ նկարահանման հարթակում նրա գործընկերները ոչ մի կերպ չէին կարողանում ստիպել իրենց մաքսայինի աշխատողին Ալեքսանդր անվանել: Այդպես էլ թողեցին` Պավել Վերեշչագին:
Միևնույն ժամանակ, շնորհիվ հենց Լուսպեկաևի ֆիլմում մի շարք տեսարաններ հայտնվեցին, որոնք ստեղծվել էին բացառապես իմպրովիզի հիման վրա: Ֆիլմի սցենարը նկարահանմանը զուգընթաց ընդլայնվում էր: Այսպես, օրինակ, բարկասի վրա նկարահանած տեսարանը (բարկասի վրա Արիստարխը կրակելուց վրիպում ու վնասում է Վերեշչագինի ունքը) բացակայում էր: Պարզապես, Լուսպեկաևը նկարահանման օրը ներկայանում է դեմքին հասցված դանակի վնասվածքով, որը ստացել էր տեղի բնակիչների հետ մոտակա գարեջրատանը վիճաբանելու ժամանակ: Վերքն այդ ոչ մի կերպ չէին կարողացել փակել գրիմով և ստիպված էին օգտագործել այն նկարահանումների ժամանակ:
Այն մարդիկ, ովքեր դերասանին անձամբ էին ճանաչում, նման պահվածքից բնավ էլ չէին զարմանում, քանի որ հասկանում էին, որ ոչ միայն ֆիլմի առանձին դրվագները, այլև նրա ողջ կյանքն իմպրովիզ էր:
Խառնածին արյուն
Մեծ, աղմկոտ, մոլեգին… Հայի ու կոզակի արյունը Պավել Լուսպեկաևին օժտել էր հզոր խառնվածքով, անկոտրում կամքով և էներգիայով, ում հետ, երբեմն, նույնիսկ հենց իրեն էր դժվար ապրել: Նա անդադար մի ծայրահեղությունից մյուսն էր գնում. անհագուրդ զայրույթը կտրուկ կարող էր փոխվել ափսոսանքի անկեղծ արցունքներով: Նրա մտերիմ ընկերոջ` Օլեգ Բասիլաշվիլու, հետ կապված հայտնի պատմություն կա: Դերասանը համոզել էր Պաշային թողնել խմելը: Լուսպեկաևը խոստացել էր այլևս չխմել, սակայն մի քանի ժամ անց, Բասիլաշվիլին ռեստորանում հանդիպում է հարբած ընկերոջը: Օլեգի նախատինքը նրանց միջև վեճի հանգեցրեց. բան հասավ նրան, որ Լուսպեկաևը ընկերոջ ուղղությամբ նետեց անհայտ տեղից հայտնված դանակը: Բարեբախտաբար, վրիպեց` դանակը մտավ պատի մեջ:
Նույն գիշերը Լուսպեկաևը ծնկաչոք ներողություն էր խնդրում ընկերոջ առջև կատարվածի համար: Թեև Բասիլաշվիլին մտադիր չէր երկար ժամանակ բարկացած մնալ ընկերոջ վրա, ոչ ոք չէր կարող ստիպել Լուսպեկաևին ոտքի կանգնել:
Դերասանի հայրը` Բաղդասար Ղուկասի Լուսպեկյանը, ծնունդով Նախիջևանից էր, մայրը` Սերաֆիմա Ավրաամի Կովալյովան` Դոնի կոզակներից: Պավելը ծնվել էր 1927 թվականին, Ռոստովի շրջանի Բոլշիե Սալի գյուղում:
Պավելը 16 տարեկան էր, երբ 1943 թվականին որպես կամավոր մեկնեց ռազմաճակատ: Ճակատագրի բերումով նա անցավ պարտիզանների շարքերը, որոնց հետ ապագա դերասանը բազմիցս մասնակցեց մարտական գործողություններին: Մարտերից մեկի ժամանակ վիրավորում ստանալով` Պավելը հիվանդանոց ընկավ. արմունկի հոդը վնասված էր: Մինչդեռ անգիտակից Պաշային նախապատրաստում էին անդամահատության, Լուսպեկաևն ինչ-որ հրաշքով ուշքի է գալիս և վիրաբույժին արգելում է վիրահատել:
Այնուամենայնիվ, 30 տարեկանում կարիք եղավ անդամահատել վերջույթը: Պատերազմի տարիներին պարտիզանական գործողությունների ժամանակ Պավելը ստիպված չորս ժամ անշարժ անցկացրել էր ձյան վրա, ինչի հետևանքով ցրտահարել էր ոտքերը: Սա արյան շրջանառության հետ կապված լուրջ խնդիրների բերեց, ընդամենը 26 տարեկան էր` ոտքերի անոթների աթերոսկլերոզ զարգացավ նրա մոտ: Հիվանդությունը սրվեց, ինչի հետևանքով դերասանը զրկվեց երկու ոտնաթաթից:
Անմարդկային ջանքեր գործադրելով` նրան հաջողվեց հաղթահարել ոչ միայն հուսահատությունը, այլև կախվածությունը թմրանյութերից. Անտանելի ցավերը թեթևացնելու համար Լուսպեկաևին ուժեղ ազդող թմրադեղեր էին ներարկում:
Կյանքի դերը
Բազմաթիվ թատերական դերերը, որոնք խաղաց Պավել Լուսպեկաևը Լենինգրադի, Թբիլիսիի, Կիևի բեմերում, նրան հայտնի դարձրին թատերական շրջանում: Լենինգրադ այցելելուց հետո հայտնի բրիտանացի դերասան, ռեժիսոր և պրոդյուսեր Լոուրենս Օլիվիեն Լուսպեկաևի մասին հետևյալն էր ասել. «Ռուսաստանում մի դերասան կա` բացարձակ հանճար: Պարզապես նրա ազգանունն արտաբերել հնարավոր չէ»:
Սակայն Պաշան, ինչպես և ցանկացած դերասան, ավելի մեծ փառքի էր ձգտում: Չնայած իր հասցեին հեղինակավոր դերասանների և քննադատների կողմից հնչող հաճոյախոսություններին, նա իրեն հայտնի չէր զգում և երբեմն շատ էր տառապում դրա պատճառով: Կինոյում հիմնականում էպիզոդիկ դերեր էր խաղում, թեև որոշակի ճանաչում նրանք ամեն դեպքում բերեցին նրան: Ամենակարևորը`իր վառ խաղի շնորհիվ նա ռեժիսորների տեսադաշտում հայտնվեց:
1968 թվականի հուլիսին նրան առաջարկեցին Վերեշչագինի դերը, իսկ օգոստոսին Դաղստանում, Կասպից ծովի ամայի ափին սկսվեցին նկարահանումները…
Պատմում էին, որ «Անապատի սպիտակ արևը» ֆիլմի պրեմիերայից հետո` 1970 թվականի մարտին, Պավելը ոչ թե քայլում էր, այլ ուրախությունից թռչկոտում. «Ճանաչում են: Բոլորը ճանաչում են», — ասում էր նա դերասան Միխայիլ Կոզակովին: «Այլևս քեզ երբեք չեն մոռանա, — պատասխանում էր Կոզակովը, — լրագրողները հարցազրույցներ կվերցնեն, լուսանկարիչները կտանջեն լուսարձակներով: Ընտելացիր»: «Այո, կընտելանամ», — խոստացավ Պավելը: Բայց նրան մեկ ամսվա կյանք էր մնացել:
Ֆիլմն էկրաններին հայտնվելուց հետո Լուսպեկաևը համամիութենական ճանաչում ձեռք բերեց: Իրական տրիումֆ էր, նրան ճանաչում էին փողոցում, նրա խաղի և դերասանական տաղանդի մասին գրում էին ամսագրերն ու թերթերը: «Սովետական էկրան» պարբերականի մարտի համարը գրեց. «Վերեշագինին մարմնավորել է հազվադեպ և ուժեղ մի անհատականություն… Լուսպեկաևը կարողացավ փոխանցել նրա հուզիչ պարզությունը, միամտությունն ու անպաշտպան լինելը»:
Դերասանին համագործակցության մի շարք առաջարկներ արեցին: 1970 թվականի ապրիլին նա մեկնեց Մոսկվա «Вся королевская рать» ֆիլմի նկարահանումների համար: Միխայիլ Կոզակովն ավելի ուշ հիշում է, թե ինչպես Լուսպեկաևը զանգահարեց նրան «Մինսկ» հյուրանոցի իր համարից. «Ահա նստած եմ այստեղ, մոդեռն մի համարում: Թեքվելիս մի բանի կպնում եմ պարտադիր: «Պեկինում» ավելի հարմար էր, ավելի…»:
— Պաշա, ո՞ւր էիր երեկ: Ամբողջ օրը զանգահարում էի քեզ:
— Երևանից ծանոթների հանդիպեցի: Հետո կպատմեմ: Ձանձրալի է համարում մենակ նստելը… Ափսոս զբաղված ես: Ինչ դրվագ ես խաղում: Դե լավ, վաղն իմ հերթն է:
Երկու ժամ անց նկարահանման հարթակ լուր հասավ, որ Լուսպեկաևը մահացել է սրտի կաթվածից` այդպես էլ չհասցնելով օգտվել այն բազմաթիվ առաջարկներից, որոնք ստացել էր կինոպրոդյուսերներից:
