1997թ.–ի սեպտեմբերին մեր մեղավոր աշխարհը լքած կնոջ անունը Ագնես Գանջե Բոյաջիու էր։ Նրա հոր անունը` Նիկոլ Բոյաջիու, որն օրիգինալ տարբերակում կարող էր հնչել որպես Նիկողայոս Բոյաջյան: Ագնեսի մայրն ալբանուհի էր։
Կարճ ասած` Ագնես Գոնջե Բոյաջիուն, որն աշխարհին հայտնի է որպես մայր Թերեզա, հայուհի է։ Դրա մասին Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածնում անկեղծ խոստովանություն է արվել Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա–ին. մինչև այդ մայր Թերեզայի ազգության մասին չի խոսվել, թեպետ նրա գործերի մասին փառքը տարածվել էր ամբողջ աշխարհում։
Մայր Թերեզան Հայաստան էր ժամանել, որպեսզի իր աչքով տեսնի Սպիտակի երկրաշարժի արհավիրքը։ Նրա համար դա սովորական աշխատանք էր. սկզբից իր աչքերով տեսնել աղետը, գնահատել դրա հետևանքները, իսկ հետո որոշել, թե ինչով կարելի է օգնել։
Մշտապես կապույտ եզրանախշով սպիտակ սարիով, որը կոպեկներ արժեր (Նոբելյան մրցանակի հանձնմանը նա գնացել է նույն զգեստով և բոբիկ ոտքերին փայտյա ոտնամաններ հագած) Մայր Թերեզան Սպիտակի ավերակներում մենակ չէր, նրա հետ եկել էին «Միսիոներական սիրո քույրեր» միաբանության քույրերը. օգնում էին վիրավորներին, դեղորայք բաժանում, անում այն ամենն, ինչ պահանջում էր իրավիճակը։
Մայր Թերեզան նույնպես անմասն չէր մնում. լվանում էր վերքերը, հոգ տանում երեխաների մասին, սփոփում տուժածներին, բայց նրա առաքելության էությունն այլ էր՝ իր անունի կախարդանքով ստիպել աշխարհի ուժեղներին բարեգործություն անել։
Այստեղից լպրծուն ճանապարհ է սկսվում, որտեղ կասկածելի ենթադրությունները բախվում են ակնհայտ փաստերին։ Դժվար է շրջանցել ենթադրությունները, որովհետև որքան խորանում ես, այնքան շատ հարցեր են ծագում մայր Թերեզայի սրբության վերաբերյալ։ Բայց չէ՞ որ հնարավոր է նաև, որ ծուխը լինի, բայց կրակը` ոչ. մեծ մարդկանց մասին տարբեր բամբասանքները նորմալ երևույթ են։
Այնուամենայնիվ, մայր Թերեզայի և Սպիտակի ողբերգության մասին որոշ ԶԼՄ–ներ այսպես են գրել. «Կարելի է Սպիտակի երկրաշարժից հետո նրա` Հայկական ԽՍՀ այցելելու մանրամասն նկարագրություններ գտնել, բայց անհնար է գտնել տեղեկություններ, թե ում և որքան գումար է այդ ժամանակ հատկացրել հիմնադրամը»։
Կամ էլ՝ «Հայոց ողբերգության օրերին Միաբանության քույրերը հիվանդանոցների բոլոր հիվանդներին, կամավորներին, բժիշկներին բաժանել են փոքրիկ օվալաձև կախազարդեր` միաբանության խորհրդանիշով։ Ձեր զարդատուփերի մեջ նայեք, միգուցե դուք էլ նման բան ունեք»։
Ինչ մեղքս թաքցնեմ, ես էլ նման կախազարդ ունեմ մայր Թերեզայից։
Ինչ վերաբերում է Միաբանության քույրերի` երկրաշարժից տուժածներին տված դրամական օգնությանը, այստեղ մենք կլռենք, որովհետև թվեր չգիտենք։ Բայց գիտենք այն, որ մայր Թերեզան կարողանում էր ստիպել բացել քսակները, իսկ եթե հանկարծ չէր ստացվում, այդ առիթով ահա այսպիսի պատմություն.
Մի անգամ Մարգարետ Թետչերը, «ոսկե սարեր» խոստանալուց մեկ տարի անց զարմանալիորեն համեստ գումար է նվիրաբերել։ Այդ ժամանակ մայր Թերեզան բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ զրույցում բացականչել է. «Սիրում եմ Անգլիան։ Մի տիկին` Դարչե՞ր, Դեչե՞ր, նույնիսկ օգնել է ինձ մի քանի հատ աթոռ գնել հիվանդանոցի համար»։
Փոխարենը Հայիթիի` աշխարհի ամենաաղքատ երկրներից մեկի հանդեպ մայր Թերեզան ջերմ զգացմունքներ է ունեցել։
«Աշխարհում ոչ մի տեղ նման մտերմություն չեմ տեսել աղքատների և պետության ղեկավարի միջև»,– ասել է նա երկրի մասին, որը կառավարել է բռնապետ Ժան Կլոդ Դյուվալյեն, որն իշխանությունը ստացել էր աշխարհին որպես «Հայր Դոկ» հայտնի բռնապետ հորից։ Հայտնի է, որ հայր ու որդի առանց աչք թարթելու ոչնչացրել են տասնյակ հազարավոր հայրենակիցների։
Մայր Թերեզան ի պատասխան ի՞նչ է ստացել Դյուվալյե կրտսերից։ Երկուսուկես միլիոն դոլար` բարեգործություն անելու համար և երկրի բարձրագույն պարգևը` Փառքի լեգեոնի շքանշան։
Այդ ամենով հանդերձ նա նախկինի նման հագել է գրոշներով գնված սարին ու փայտե ոտնամանները, Լազուրե ափին ամրոցներ չի կառուցել, և միայն խելագարը կարող էր նրան կոռուպցիոներ անվանել։ Կինը շարունակել է դպրոցներ կառուցել աղքատների համար, գիշերօթիկներ` անօթևան որբերի համար և հիվանդանոցներ` անբուժելի հիվանդների համար, որտեղ մի անգամ տարօրինակ երկխոսություն է եղել։
– Դուք տառապում եք, ինչպես Քրիստոսը՝ խաչի վրա։ Այնպես որ Հիսուսը պետք է համբուրի Ձեզ, – ասել է նա քաղցկեղով մահամերձ հիվանդին, որն անասելի ցավեր է ունեցել։
– Այդ դեպքում խնդրում եմ՝ ասեք նրան, որ այլևս չհամբուրի ինձ, – պատասխանել է դժբախտը։
«Ես կարծում եմ, որ աղքատների համար շատ գեղեցիկ է իրենց ճակատագիրն ընդունելն ու տառապանքները Քրիստոսի հետ միասին կիսելը։ Կարծում եմ, որ աշխարհին շատ է օգնում թշվառ մարդկանց տառապանքը», – սիրել է ասել մայր Թերեզան, բայց ասել, որ աղքատներն ու տառապյալները համակարծիք են «Խաղաղության մարտիկ» ոսկե մեդալի ասպետ Ագնես Գոնջե Բոյաջիուի հետ, չափազանցություն կլիներ։
Անցել են տարիներ: Հայաստան գալու պահին Մայր Թերեզան արդեն 78 տարեկան էր: Սկսել էին լուրջ խնդիրներ առաջանալ սրտի հետ, հիվանդ է եղել թոքաբորբով, մալարիայով, անրակն է կոտրված է եղել, ինչից հետո նա որոշել է բուժվել։ Ճիշտ է` ոչ թե աղքատների համար հիվանդանոցում, այլ Կալիֆոռնիայի լավագույն կլինիկաներից մեկում։ Պախարակելի ոչինչ չկա. և՛ հնարավորություն ուներ, և՛ իրավունք։
Մայր Թերեզան մահացել է 1997թ–ի սեպտեմբերին, 88 տարեկան հասակում, իրենից հետո թողնելով ավելի քան չորս հազար քարոզիչ, որոնք աշխատել են աշխարհի 123 երկրի՝ ավելի քան 600 ներկայացուցչությունում։
Երեք տարի առաջ Կաթոլիկ եկեղեցին դասել է նրան սրբերի շարքը, ինչին իտալացի Ջորջիո Բրուսկոն, որը պատիժ է կրել մաֆիոզ լինելու համար, ասել է. «Եթե նա սուրբ է, ապա ես Հիսուս Քրիստոսն եմ»։
Դե ինչ, յուրաքանչյուրն իրավունք ունի արտահայտելու իր կարծիքը...
