67–ամյա Լյուդմիլա Բիլբիլիդիի օրը սկսվում է ժամը 6-ին. նա հեծանիվով հասնում է Վահրամաբերդ ու հետ դառնում՝ ճանապարհին չմոռանալով լուսանկարել հետաքրքիր դրվագները: Օրվա մեջ սիրում է գրել, հիշել երիտասարդության տարիները, իսկ օրն ամփոփում է իր տնկած ծառն ու ծաղիկները ջրելով, յուրաքանչյուր թուփը շտկելով: Ասում է` կյանքում ամեն ինչ սուտ է, մարդը պետք է ծառ տնկի ու հոգ տանի այդ ծառի մասին:
Գյումրիում Լյուդային շատերը գիտեն. հատկապես ռոքի ու ջազի սիրահարների համար նա 60-80–ականների «խելագար» երիտասարդության հավաքական կերպարն է` Հայաստանի առաջին կին դիջեյը: Ոչ մեկը քաղաքում երաժշտական անցուդարձից այնքան տեղյակ չէ, որքան Լյուդան:
Նրա նախնիները 1918 թվականից հետո Գյումրի են տեղափոխվել Կարսից: Ծնվել ու մեծացել է Լենինականում, երակներով հույնի ու հայի արյուն է հոսում, մասնագիտությամբ լեզվաբան է, ավարտել է Լենինականի մանկավարժական ինստիտուտի «Ռուսաց լեզու և գրականություն» բաժինը, իսկ թե որտեղից ու ինչպես է ծնվել երաժշտության հանդեպ սերը, ինքն էլ չգիտի:
«Սեր էր առաջին հայացքից; Երաժիշտ չեմ, չունեմ երաժշտական կրթություն, բայց առավոտից երեկո երաժշտություն էի լսում: 8-րդ դասարանից «Անգին քարերի» (առաջին ռոք խումբը Լենինականում. խմբ) համերգներին էինք գնում: Մեր սերունդը եղանակ էր ստեղծում քաղաքում»,– հիշում է նա:
Դժվար է հավատալ, բայց պահպանողական Գյումրիում ծնվեցին Հայաստանի առաջին ռոք խմբերն ու առաջին դիսկո դիջեյը:
«1976 թվականին Լենինականում բացվեց Երիտասարդական պալատը, ես 2-րդ կուրսում էի, մեզ հրավիրեցին բացմանը: Կուրսեցիներով որոշեցինք մյուս երկրների նման դիսկոտեկ բացել: Կոմսոմոլները դեմ էին, բայց մենք մի կերպ կազմակերպեցինք: Երևանի պոլիտեխնիկից երիտասարդների հրավիրեցինք, օգնեցին, ու Հայաստանում առաջիններից մեկը այդ դիսկոտեկը կայացավ։ Բայց դիսկոտեկի համար հարկավոր էր վարող՝ դիսկ ժոկեյ, «գիր ու ղուշ» գցեցինք, ու ես քաշեցի»,- պատմում է Լյուդան` հիշելով, որ այդ տարիներին շատ դժվար էր, որովհետև սկավառակներ չկային։
Ստիպված էին շատ հաճույքներից զրկել իրենց, փող հավաքել, որպեսզի կարողանային սկավառակներ գնել: Բայց դա արդեն էական չէր, որովհետև այդ երաժշտությունն ամեն ինչ փոխել էր նրանց կյանքում: Լյուդայի խոսքով` դա իրենց կյանքի լավագույն շրջանն էր:
«Մենք կարողացանք հեղափոխություն անել»,- ասում է նա ու հպարտանում, որ ժամանակին 1000 սկավառակ ուներ։ Ճիշտ է, հետո բոլորը նվիրեց ընկերներին ու ուսումնական հաստատությունների, բայց բոլորովին չի զղջում:
Լենինականի առաջին դիսկոտեկներում ռոք երաժշտություն ու տեղական խմբերի երգերն էին լսում: «Ծիծեռնակ», «Շիրակ», «Անգին քարեր», «Կիլիկիա», «The bells», «Արագած», «Ուրարտու», «Վիալպի», «Բիայնա», «Կյանք», «Սփյուռք», «Արեգակ», «Բամբիռ»… սրանք բոլորը 1964-1988 թվականներին գործող ջազ և ռոք խմբերն են: Ցավով է նշում, որ Լենինականի առաջին խմբերի ձայնագրությունները չեն պահպանվել:
Երիտասարդական պալատ, հետո Արվեստի աշխատողների տուն, ապա «Կռունկներ» սրճարան-դիսկոտեկ, իսկ 1988 թվականի երկրաշարժից հետո հեռուստատեսություն, ռադիո, ռոք հաղորդումներ... Լյուդայի ճանապարհը երկար է:
«Սերունդն ուրիշ էր, յուրահատուկ ազատություն ուներ: Չէր կանգնեցնում ոչինչ, լինում էր, երբ երեկոյան Բիթլս կամ Արմսթրոնգ էինք լսում, առավոտյան բռնում–տանում էին անվտանգության ծառայության «պադվալներ», բայց էլի հաջորդ օրը նույն էր կրկնվում, նույնիսկ մի անգամ «Առաքյալների» համերգին բոլորին՝ խմբերին ու հանդիսատեսին, բռնեցին, տարան: Ամեն ինչ անում էին, որ «դուխից» ընկնենք, բայց չստացվեց»,– ասում է նա:
Ավելի ուշ Արթուր Գրիգորյանի աջակցությամբ Լենինականում սկսեցին ջազ լսել: Հայկական ջազի բոլոր վառ դեմքերը ելույթ ունեցան Լենինականում, միջազգային փառատոներ ու նույնիսկ մանկական դիսկոտեկներ կազմակերպվեցին։
... Հիմա Լյուդայի ապրուստի միակ միջոցը թոշակն է, բայց չի դժգոհում, ասում է` հերիքում է: Մարդկանց հետ շատ շփվել չի սիրում, սովոր է մենակությանը:
«Երջանիկ եմ, որ կարող եմ այսպես ապրել: Չեմ սիրում, երբ փողոցում մեքենաներից ռաբիս երաժշտության ձայն է գալիս, միշտ դրա պատճառով վեճերի մեջ եմ»,– խոստովանում է նա:
Լենինականի երաժշտական ձեռքբերումների մասին Լյուդան կարող է ժամերով խոսել, իր բոլոր պատմությունները երաժշտագետն ամփոփել է «Ջազ-ռոք Լենինականը 1964-1988» յուրատեսակ տարեգրքում, որում ընդգրկվել են Լենինականի երաժշտական նախասիրությունների ու խմբերի մասին հիշողություններն ու իրադարձությունները: Հայաստանի առաջին կին դիջեյը չի դժգոհում, որ հիմա աշխատանք չունի, հասկանում է՝ նոր սերունդը նոր մարդկանց է ուզում տեսնել, իսկ ինքը երբեք պարապ չի մնում. բացը փորձում է լրացնել հեծանիվ վարելով, նովելներ ու բանաստեղծություններ գրելով:
Իր հասակակիցներից շատերի նման երազում է Գյումրու Ռիժկովի ճեմափողոցում տեսնել կիթառ նվագող տղայի հավաքական արձանը:
