ԵՐԵՎԱՆ, 25 հունվարի – Sputnik. ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Արմեն Գևորգյանը հոդված է հրապարակել, որում վերլուծել է 44-օրյա պատերազմի հնարավոր պատճառներն ու հետևանքները։
Մանրամասն վերլուծելով վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի եռամյա քաղաքականությունը` նախկին փոխվարչապետը հանգում է եզրակացության, որ Փաշինյանն Արցախի խնդրի «արագ և խաղաղ լուծումը» դարձրել է իր քաղաքականության անկյունաքարը` «տարածքներ փողի դիմաց» չհայտարարված բանաձևով։
«Փաշինյանը և իր թիմը հենց այս բանաձևի մեջ էին տեսնում Հայաստան ներդրումներ բերելու հնարավորությունը, սեփական իշխանության պահպանումն ու ամրապնդումը»,– գրում է Գևորգյանը։
Նախկին փոխվարչապետի դիտարկմամբ` «արագ և խաղաղ» կարգավորման հիմքում ընկած պիտի լիներ Լավրովյան պլանն իր մոդիֆիկացված տարբերակով։ Փաշինյանն ու իր թիմը, սակայն, թաքցնում էին բանակցային գործընթացը հասարակությունից ու հանրային տրամադրությունները չէին պատրաստում խաղաղ համաձայնագրին։
Պատերազմ կարող էր սկսվել ամեն օր. Դավիթ Տոնոյանը մեկնաբանել է իր հայտնի արտահայտությունը
Գևորգյանը Փաշինյանի մեկ այլ սխալ է համարում այն, որ նա չկարողացավ ճիշտ կողմնորոշվել ստրատեգիական գործընկերոջ ընտրության հարցում և փորձեց միանգամից երկու աթոռի վրա նստել։ Բացի այդ, Փաշինյանը սկսեց ոչնչացնել ՀՀ անմիջական հարևանների հետ հարաբերությունների ավանդույթները տարածաշրջանում՝ անցողիկ խոստումների դիմաց։
«Փաշինյանն ու իր արևմտյան իշխանական գործընկերները ձգտում էին նաև սահմանափակել պրոռուսական տրամադրված բիզնես էլիտաների հնարավորությունները Հայաստանում՝ ներկայացված հիմնականում այսպես կոչված «նախկինների» կողմից»,– նշում է Գևորգյանն ` արձանագրելով, որ 2019թ․-ի ապրիլ-մայիս ամիսներին համաշխարհային բանկը և ԱՄՀ-ն ընդունել են Հայաստանին վարկի տեսքով 500 միլիոն դոլարից ավել տրամադրելու նախագիծը, իսկ աշնանը, արևմտյան գործընկերների աջակցությամբ, Հայաստանն իր պետական պարտատոմսերը շահավետ կերպով տեղադրել է արտաքին շուկաներում։
«Ստեղծվում էր տպավորություն, թե Արևմուտքը տրամադրելու է հարմար վարկեր և ստեղծելու է նոր հնարավորություններ տարածաշրջանում, իսկ Ռուսաստանը պիտի վարի «բանակցային գործընթացը»՝ դրա հետ մեկտեղ կորցնելով սեփական ազդեցության ռեսուրսները»,– նշում է նախկին պաշտոնյան` հավելելով, որ Արևմուտքի հիմնական նպատակը արցախյան հիմնահարցը լուծելու արդյունքում Ռուսաստանի դերակատարման թուլացումն էր տարածաշրջանում և Թուրքիայի դիրքերի ամրապնդումը՝ տրանսպորտային միջանցքների և ենթակառուցվածքային նախագծերի միջոցով։
Մինչդեռ Ռուսաստանին արցախյան խնդրի կարգավորումն, ըստ Գևորգյանի, անհրաժեշտ էր Ադրբեջանին սեփական տնտեսական ինտեգրացիոն նախագծերում, օրինակ՝ ԵԱՏՄ-ում ներգրավելու համար, այստեղ իր նոր ռազմական կոնտինգենտը տեղակայելու և տարածաշրջանային հիմնական գործընթացների զարգացումը սեփական վերահսկողության ներքո պահել համար։
«Լավրովյան պլանի համաձայն՝ հակամարտող երկու կողմերը պիտի գնային փոխզիջումների, բայց ժամանակի ընթացքում ավելի լավ ճանաչելով Փաշինյանին՝ Ալիևի ախորժակը կտրուկ մեծացավ»,– գրում է Գևորգյանը։
Արդյունքում Ալիևը Փաշինյանի հետ գաղտնի, ոչ պաշտոնական բանակցություններում ոչ մի հնարավորություն բաց չի թողնում նոր Լավրովի պլանով նախատեսվածից ավելի զիջումներ ու տարածքներ կորզելու համար։ Դրանցից մեկը ու առանցքայինը դարձավ Շուշին։
«Թերևս խաղաղ տարբերակով Շուշիի հարցը Ադրբեջանի օգտին լուծելու միակ տարբերակը Արցախի՝ նախկին ԼՂԻՄ-ի որոշ մասերից հրաժարվելն էր՝ այդպիսով բերդաքաղաքը Ադրբեջանի համար հասանելի դարձնելով։ Նմանատիպ զիջումը կարող էր Փաշինյանի համար ընդունելի լինել, սակայն նա հասկանում էր, որ Շուշիի պատճառով «արագ և խաղաղ կարգավորման» ամբողջ փազլը հնարավոր է՝ չստացվի, ինչն իրեն կարող է քաղաքական իշխանություն արժենալ։ Պատահական չէ, որ ռազմական գործողությունները չէին դադարում մինչ այն պահը, երբ փաստացի Շուշին հանձնվել էր,– նշում է Գևորգյանը,–բայց պատերազմը դադարեց միայն Շուշիի գրավումից հետո»։
Այդուհանդերձ, թյուրքական կոալիցիային չհաջողվեց խուսափել կոնֆլիկտի տարածաշրջանում ռուսական խաղաղապահ առաքելությունից և ռուսական ծանրակշիռ ներկայությունից։
Ըստ Արմեն Գևորգյանի, Լավրովյան պլանը պիտի կրեր «կոնֆլիկտի կարգավորման հիմնական սկզբունքների և պայմանների շուրջ համաձայնագիր» կամ պայմանագիր անվանումը ու պիտի գրված լիներ ամենայն մանրամասնությամբ՝ շատ էջերի վրա։ Բայց դրա փոխարեն հայկական կողմը ստացավ Լավրովյան պլանի ամենաադրբեջանամետ տարբերակը` նոյեմբերի 9-ի համատեղ հայտարարության մի քանի էջերի տեսքով։ Ընդ որում` այն պետք չէ վավերացնել խորհրդարանում, պետք չէ դիմել ՍԴ, բայց պետք է անպայմանորեն իրականացնել։
«Ըստ էության՝ ողջ հայության օրակարգային հիմնական հարցը լուծվեց մեկ մարդու՝ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից, առանց անգամ ընտրողի կողմից ուղիղ մանդատ ունեցող միակ պետական ինստիտուտի՝ ՀՀ ազգային ժողովի, ինչպես նաև Արցախի խորհրդարանի մասնակցության։ Հենց սա դարձավ Փաշինյանի ճակատագրական սխալը։ Պատերազմը փաստացի չբերեց խաղաղության համաձայնագրերի ստորագրման։ Ըստ էության նոյեմբերի 9-ին Հայաստանում անհետացավ իրավական պետությունը, և ամենը, որ տեղի է ունենում դրանից հետո մեր երկրում, որևէ բացատրության չենթարկվող քաղաքական գործընթաց է»,– գրում է նախկին փոխվարչապետը։
Ըստ նրա` հետպատերազմական օրակարգի ակտուալ հարցերը որոշվում են Հայաստանից դուրս` Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Ադրբեջանի կողմից։
Վերլուծելով Մոսկվայում տեղի ունեցած վերջին բանակցությունները` Գևորգյանը նկատում է, որ երկարաժամկետ խաղաղության և անվտանգության երաշխիքների լոզունգների ներքո Հայաստանն իրականում ստացավ միայն տարածաշրջանային նոր ենթակառուցվածքների ` գազամուղների, նավթամուղների, երկաթգծերի խոստումներ, որոնք, ըստ նրա, դժվար թե ստեղծվեն։
«Այն ամենը, ինչը պոտենցիալ ուներ կառուցվելու, արդեն կառուցվել է։ Չեմ կարծում, թե թուրքական կոալիցիան առաջարկի այնպիսի նախագծեր, որոնք լցնելու են Հայաստանի բյուջեն, նաև դժվար թե արևմուտքը ցանկանա, որ այդ եկամուտներից զրկվի վրացական բյուջեն։ Մեզ առաջարկվելու են բացառապես այն նախագծերը, որոնք առաջին հերթին ձեռնտու են Թուրքիային, օրինակ՝ Սյունիքի միջով անցնող միջանցքը՝ սեփական երթուղին հեշտացնելու համար»,– գրում է Գևորգյանը։
Իսկ Հայաստանից Ռուսաստան պոտենցիալ բեռնափոխադրումների աշխարհագրության ճնշող մեծամասնությունը, նրա դիտարկմամբ, անցնելու է Ադրբեջանի տարածքով և դեռ հայտնի չէ, թե ով է ապահովելու դրանց անվտանգությունը։ Մինչդեռ Մեղրիի միջանցքում թուրքերի համար անվտանգությունն ապահովելու են ռուս խաղաղապահները։
Եզրափակելով իր վերլուծությունը` նախկին փոխվարչապետը հիշեցնում է, որ այս ամենի դիմաց Հայաստանը վճարել է 5000 զոհերով, 10 000 վիրավորներով, իրենց հայրենիքն ու տները կորցրած մարդկանցով, Արցախի 7 շրջաններով, Շուշիի և Հադրութի կորստով և Հայաստանի վտանգված սահմաններով։ Բացի այդ` հարյուրավոր գերիներ դեռ մնում են Ադրբեջանում, Հայաստանն ու Արցախը չեն ստանում երկարաժամկետ խաղաղության ու անվտանգության իրական երաշխիքներ։ Արցախի ապագան շարունակում է մնալ անհասկանալի, լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների վերսկսման վտանգով ու Հայաստանի պետականության կորստի՝ մեծ ռիսկերով։
Որոնողական աշխատանքների ընթացքում հայտնաբերվել է ևս 2 աճյուն
