Որոշվել է արագացնել նախագծի իրագործումը
Ռուսաստանն առաջիկայում կպատրաստի գազի ընդհանուր շուկայի վերաբերյալ միջազգային պայմանագիրը, և Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) մասնակից երկրները կսկսեն աշխատել փաստաթղթի նախագծի վրա: Այս մասին անցած կիրակի «Բելառուս 1» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարեց Բելառուսի վարչապետ Ռոման Գոլովչենկոն։
«Մինչև 2025 թվականը ինտեգրման զարգացման ռազմավարության վերաբերյալ որոշումը ԵԱՏՄ պետությունների ղեկավարները կայացրել են բարձրագույն խորհրդում,- ասել է Ռոման Գոլովչենկոն։ -Այժմ Ռուսաստանի Դաշնությունը, Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵԱՏՀ) կողմից տրված հանձնարարականներին համապատասխան, գազի ընդհանուր շուկայի վերաբերյալ միջազգային պայմանագիր է պատրաստում: Ռուս գործընկերներն ըմբռնումով են ընկալում այն, որ պետք է արագացնել աշխատանքը։ Այդ պատճառով շուտով, կարծում եմ, մենք արդեն կսկսենք աշխատել գազի շուկայի մասին պայմանագրի նախագծի վրա»։
ԵԱՏՀ կոլեգիայի նախագահ Միխայիլ Մյասնիկովիչի խոսքով՝ պայմանագրի նախապատրաստման ավարտը կարող է լինել արդեն այս տարի, իսկ համաձայնագրի ստորագրումը նախատեսված է 2022թ․-ին:
Հիշեցնենք, որ 2016թ․-ին Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵԱՏՀ) խորհուրդը հաստատել էր Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրների գազի ընդհանուր շուկայի ձևավորման հայեցակարգը: Փաստաթղթի համաձայն ՝ Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը և Ռուսաստանը պետք է գազի ընդհանուր շուկա ձևավորեն մինչև 2025 թվականը։
Գազի ընդհանուր շուկան ենթադրում է տվյալ տեսակի հումքի առևտրի կանոնների միասնականացում, ընդհանուր շուկայում սակագնային քաղաքականության ձևավորման միասնական մոտեցումների իրականացում, անդամ պետությունների՝ գազի ոլորտը կարգավորող օրենսդրության ներդաշնակեցում, ինչպես նաև ԵԱՏՄ պետությունների տարածքներում տեղակայված գազատրանսպորտային համակարգերի հասանելիության միասնական կանոններ:
Հետաքրքրությունների բախում
Բելառուսն ու Հայաստանը, գազի ոլորտի փորձագետների գնահատմամբ, շահագրգռված են գազը ռուսական ներքին շուկայի գներով ստանալու հարցում։ Ռուսաստանն իր հերթին պնդում է, որ ԵԱՏՄ շրջանակներում պետությունների ինտեգրման ավելի խոր մակարդակ է պետք։
Ինչպես անցյալ տարվա գարնանը Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստի ժամանակ հայտարարել էր ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, միասնական սակագինը կարող է իրականացվել միայն միասնական շուկայում՝ միասնական բյուջեով և հարկման միասնական համակարգով:
Ըստ փորձագետների` բելառուսական և հայկական կողմերն այդ աստիճանի ինտեգրման դեռ պատրաստ չեն, իսկ ռուսական կողմն իր հերթին շահագրգռված չէ տնտեսական ռիսկեր վերցնել իր վրա՝ առանց որոշակի քաղաքական երաշխիքների:
«ԵԱՏՄ երկրների գազի ընդհանուր շուկան, որը պետք է սկսի գործել 2025թ․-ից, մի քանի բան է ենթադրում,- ասում է Վառելանյութային-էներգետիկ համալիրի (ТЭК) տեխնոլոգիաների զարգացման ինստիտուտի փորձագիտական խորհրդի անդամ Դմիտրի Կոպտևը,- դա ընդհանուր շուկայի անդամ երկրների համար ներմուծման և արտահանման տուրքեր չկիրառելն է, ոչ խտրական հասանելիությունը գազատրանսպորտային ցանցերին, գազի առևտրի կանոնների միասնականացումը, գնային և սակագնային քաղաքականության ոլորտում միասնական մոտեցումը, այդ ոլորտում անդամ երկրների օրենսդրության ներդաշնակեցումը:
Պարզ ասած՝ ընդհանուր շուկայի շրջանակում պետք է ապահովվի ներքին շուկա և համաձայնագրի անդամ երկրների շուկաներ գազի մատակարարման հավասար եկամտաբերությունը՝ հաշվի առնելով փոխադրման ծախսերը»։
Նրա խոսքով՝ Ռուսաստանի համար սա առաջին հերթին քաղաքական նախագիծ է, քանի որ առանց դրա անհնար է ապահովել ԵԱՏՄ անդամ երկրների իրական ինտեգրումը: Ղրղզստանի և Ղազախստանի համար դա հիմնականում երկկողմ հարաբերությունների հարց է. Ղրղզստանը ղազախական գազի ներկրող է։
«Հայաստանի և Բելառուսի համար ընդհանուր շուկայի ձևավորումը կապված է այն հույսի հետ, որ կհաջողվի նվազեցնել այդ երկրներին մատակարարվող ռուսական գազի գինը՝ կատարյալ կլինի, եթե հասցվի ներռուսական գնին, ինչը, ամենայն հավանականությամբ, երբեք չի լինի, – շարունակում է Դմիտրի Կոպտևը: - Չկարգավորված վերջին հարցը վերաբերում է գազի փոխադրման սակագների ձևավորմանը, չէ՞ որ հենց դրանցից է կախված լինելու վերջնական գինը Հայաստանի և Բելառուսի համար: Այդ երկրների հետաքրքրությունը շատ պարզ է՝ նրանք ձգտում են նվազագույնի հասցնել իրենց ծախսերը: Ռուսաստանն էլ իր կողմից կցանկանար երաշխիքներ ստանալ, որ Բելառուսն ու Հայաստանը կգործեն Եվրասիան որպես միասնական մակրոտնտեսական տարածաշրջան պահպանելու տրամաբանությամբ»։
«Ենթադրվում է, որ ընդհանուր շուկան ԵԱՏՄ-ի ներսում երկրների միջև գազի առևտրի ոչ մի սահմանափակում չի նախատեսում,- ասում է Ազգային էներգետիկ անվտանգության հիմնադրամի առաջատար վերլուծաբան, ՌԴ կառավարությանը կից ֆինանսական համալսարանի գիտաշխատող Իգոր Յուշկովը։- Հիմա, օրինակ, Ռուսաստանից գազատար խողովակներով գազի արտահանման մենաշնորհային իրավունք ունի «Գազպրոմը»։ Բացի «Գազպրոմից», Ռուսաստանի ներսում մեծ ծավալներով գազ են վաճառում «Նովատեկն» ու «Ռոսնեֆտը», որոնք չեն կարող իրենց գազը մատակարարել, օրինակ, Բելառուս»։
Բելառուսի ղեկավարությունն իր հերթին, փորձագետի խոսքով, «Ընդհանուր շուկա» ասելով հասկանում է բելառուսցիների համար ռուսական գազի գների նվազում՝ Սմոլենսկի մարզի գների մակարդակի:
«Բելառուսը նաև հայտարարում է, որ գազի ընդհանուր շուկայի դեպքում Ռուսաստանը պետք է թույլ տա ղազախական գազի տարանցումը Ռուսաստանի տարածքով Բելառուսի սպառողներին: Դա հազիվ թե հնարավոր լինի, քանի որ այդ գինը նույնիսկ Ռուսաստանի ներսում է սուբսիդավորվում։ Հայաստանը նույն շահերն ու սպասումներն ունի ընդհանուր շուկայից, ինչ Բելառուսը»,-կարծում է Իգոր Յուշկովը։
Մշուշոտ հեռանկարներ
Ըստ Յուշկովի՝ ԵԱՏՄ-ում գազի ընդհանուր շուկայի ստեղծումն առևտրի ընթացքում էական փոփոխությունների չի հանգեցնի. երկրների միջև գազի մատակարարման սահմանները փաստացի բաց կլինեն, բայց շուկաների իրական վերակառուցում տեղի չի ունենա:
«Հայաստանի և Բելառուսի համար գները չեն նվազի, քանի որ Ռուսաստանում գազի արդյունահանման շրջաններից (Յամալո-Նենեցկի ինքնավար շրջան - Sputnik) առաքումը մինչև այդ հանրապետություններ բավականին թանկ արժե: Անկախ արտադրողները նոր շուկաներ չեն մտնի, քանի որ նրանք պատրաստ կլինեն վաճառել միայն ավելի բարձր գներով, քան 1000 խմ-ի դիմաց 130 դոլարը, որով այժմ վաճառում է «Գազպրոմը», քանի որ գազատրանսպորտային համակարգին տիրապետող «Գազպրոմի» «դուստրերին» մեծ վճար են մուծում տարանցման համար»,- նշում է Յուշկովը։
Նրա խոսքով՝ Ղազախստանը նույնպես չի կարող գազ մատակարարել Բելառուս կամ Հայաստան՝ տրանսպորտային մեծ հեռավորությունների պատճառով ։ «Նա ավելի շատ է վաստակում Չինաստան մատակարարվող գազից», - եզրափակում է փորձագետը:
«Անկեղծ ասած, ես վստահ չեմ, որ ընդհանուր շուկան առհասարակ կաշխատի,-ասում է Դմիտրի Կոպտևը։- Բանակցությունները դժվար են ընթանում, համաձայնագրի ստորագրման ժամկետն անընդհատ հետ է մղվում։ Իսկ եթե կողմերը կարողանան պայմանավորվել, ապա գներն ընդհանուր շուկայում, ինչպես նախատեսված է ԵԱՏՄ փաստաթղթերում, կորոշվեն երկու ճանապարհով ՝ ուղղակի պայմանագրերի շրջանակներում և բորսաներում, որոնք, ի դեպ, դեռ պետք է ստեղծել»։
Սակագնի ձևավորման մեխանիզմը, որը կհամաձայնեցվի արդյունքում, այսօր անհնար է մատնանշել, իսկ ԵԱՏՄ փաստաթղթերում այդ հարցին նվազագույն ուշադրություն է հատկացված։
«Ասված է միայն, որ այն պետք է բխի անդամ պետությունների սպառողների, գազի մատակարարների և բնական մենաշնորհների սուբյեկտների շահերի հավասարակշռությունից, որն ապահովում է մատուցվող ծառայությունների հասանելիությունը և սպառողների համար դրանց որակի պատշաճ մակարդակը, բնական մենաշնորհների սուբյեկտների արդյունավետ գործունեությունն ու զարգացումը: Հասկանալի է, որ նման լղոզված ձևակերպումը յուրաքանչյուր կողմն իր օգտին է մեկնաբանում»,-ասում է Դմիտրի Կոպտևը։
«Մենք խոսում ենք գազի ընդհանուր, ոչ թե միասնական շուկայի մասին, այստեղ մեծ տարբերություն կա,-նշում է Էներգետիկայի և ֆինանսների ինստիտուտի էներգետիկ գծով գլխավոր տնօրենի տեղակալ Ալեքսեյ Բելոգորևը:- Միասնական շուկա գոյություն կունենար, եթե ԵԱՏՄ անդամ երկրների հինգ շուկաները միավորվեին, և այդ շուկայի վրա վերազգային կարգավորիչ կանգնած լիներ։ Ընդհանուր շուկան առանձին թեմա է, որը գործում է իր կանոններով: Այն վերաբերում է միջսահմանային, միջպետական առևտրին»։
Այսպիսով, եզրակացնում է փորձագետը, օրենսդրական պայմանները երկրներում չեն միասնականացվում, այլ միայն ներդաշնակեցվում են, և այդ պատճառով էլ պահպանվում են բազմաթիվ տարբերություններ, այդ թվում՝ փոխադրման սակագների և գնագոյացման մակարդակներում:
