Լիլիթ Հարությունյան, Sputnik
Հայկական գետերի անմխիթար վիճակի հիմնական պատճառն այն է, որ ջրային ռեսուրսներն օգտագործվում են ոչ խելամիտ, գետերն էլ աղտոտվում են կենցաղային աղբով, կեղտաջրերով ու հանքարդյունաբերական թափոններով։ Այդպիսի կարծիք հայտնեց Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում «Համահայկական բնապահպանական ճակատ» քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ Լևոն Գալստյանը։
Փոքր ՀԷԿ–երը, որպես վերականգնվող էներգիայի աղբյուր, իսկական աղետ են դարձել Հայաստանի որոշ տարածքների էկոհամակարգերի համար։
«Մեր կառավարությունը թույլ է տալիս ՀԷԿ–ին ջրառի ժամանակ չափազանց քիչ ջուր բաց թողնել, ինչի հետևանքով գետն այդ հատվածում լրիվ չորանում է։ Հաշվի առնելով` որ մեր գետերը, հիմնականում, միջին կամ փոքր են, ապա չոր սեզոնին, որը մեզ մոտ 7–8 ամիս է տևում, ջրառի ու ոռոգումից հետո դրանք գրեթե վերանում են։ Այդպիսով` կառավարության որոշումը, որը կոչված է պաշտպանել ջրային էկոհամակարգը, ըստ էության, հակաբնապահպանական է»,– ասաց Գալստյանը։
Միջին ու փոքր գետերն առանց այդ էլ այնքան սակավաջուր են, որ նրանց շահագործումը պետք է ընդհանրապես արգելել, բայց, քանի որ ոչ մի հսկողություն չի իրականացվում, ՀԷԿ–երի մեծամասնությունը, Գալստյանի պնդմամբ (նա դրանցից 80–ը զննել է), հաճախ ամբողջ հոսքը դեպի խողովակներն են ուղղում։
Բնապահպանը հավելեց, որ աղետալի վիճակում են այն գետերը, որոնց վրա 2–3 ու ավելի հիդրոկայան կա։
Այդ առումով ռեկորդակիր է Եղեգիս գետը, որի վրա 17 կայան կա։ Երկուսից վեց ՀԷԿ կառուցված է Մեղրի, Մարց, Քաջառու գետերի, նաև Ամբերդի գետի վրա։ Մեծ գետերի դեպքում` Որոտանի, Աղստևի, ամեն ինչ այլ է. ջրի քանակը նույնիսկ չորայնության ժամանակ թույլ է տալիս ապահովել հիդրոկայանի աշխատանքը, ոռոգումն ու սեփական գոյությունը»,– ընդգծեց նա։
Ծանր մետաղներ՝ ձկների փոխարեն
Որոշ համայնքներում աղբահանության համակարգ չկա, ու տեղի բնակիչներն, առանց երկմտելու, աղբը միանգամից գետն են նետում։
Դրանց մեջ են թափվում նաև կեղտաջրերը, ընդ որում` 90% –ն առանց նախնական մաքրման։ Ամենավտանգավորը հանքարդյունաբերության թափոններն են. ծանր մետաղներն ու թունավոր նյութերը։ Լևոն Գալստյանի խոսքով` դրանք ոռոգման համակարգ են ընկնում, իսկ հետո մարդկանց ու կենդանիների օրգանիզմ` տարբեր հիվանդոտություններ առաջացնելով։
Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում ձկնաբան, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Սամվել Պիպոյանը նշեց, որ հանքարդյունաբերական թափոնների պատճառով ձկները գետերում սատկում են կամ հեռանում։ Այդ տեսակետից աղետալի վիճակ է ստեղծվել Ողջի, Դեբեդ ու այլ գետերում, որոնք հանքարդյունաբերական կենտրոններում են գտնվում ։
«Եթե նախկինում մի կիլոմետրի վրա 127 կգ կարմրախայտ էին որսում, ապա հիմա այդքան ձուկ կարելի է հավաքել ամբողջ երկայնքով։ Որսագողությունն, իհարկե, արգելված է։ Կառավարությունը փորձում է կարգավորել գործընթացը, բայց բոլոր այդ միջոցներն առանձնապես արդյունք չեն տալիս»,– ասաց ձկնագետը։
Հայաստանի բնապահպանության նախարարությունը մեզ հայտնեց, որ 2017 թվականի հունվարի 12–ի կառավարության որոշման համաձայն` Հայաստանի ջրային օրենսդրության մեջ փոփոխություններ ու լրացումներ են արվել։ Նոր նախագծով կկարգավորվի ջրառի ու կեղտաջրերի մաքրման գործընթացը։
«Թեև վերջին 25–30 տարվա ընթացքում կոյուղիների խողովակների վերականգման որոշ աշխատանքներ իրականացվել են ներդրումային ծրագրերով, սակայն կոյուղիների վերանորոգման միասնական ծրագիր չի եղել»,– ասվում է հաղորդագրության մեջ։
Չի երկարացվել մեկ հիդրոկայանի շահագործման թույլտվությունը, իսկ փոքր ՀԷԿ–երի խնդիրները, բնապահպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն, միշտ գերատեսչության ուշադրության կենտրոնում է։ 2016 թվականին բնապահպանական օրենսդրության կանոններին չհետևելու համար պաշտոնյաները ենթարկվել են վարչական տուգանքների։
