Ցանկացած պատերազմի ժամանակ սոցիալական ցանցերը կարող են հիմնականում երկու ուղղությամբ վնաս հասցնել։ Առաջինը կեղծ և շոկային բովանդակություն ունեցող տեքստերի տարածումն է, երկրորդը՝ կարևոր տեղեկության չկանխամտածված արտահոսքը։
Վնասակար բովանդակություն
Մեդիափորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի խոսքով` այսօր շատերը փորձում են համացանցի հերոս դառնալ։ Այդ տեսանկյունից արցախյան պատերազմի առաջին օրերին ամենավնասակար կոնտենտը տարածվում էր TikTok սոցիալական ցանցում։
«Այդ հարթակում շատ է այն մարդկանց թիվը, որոնք փորձում են գումար աշխատել «հայփի» հաշվին, և պատերազմի առաջին օրերին այնտեղ սկսել էին մեկը մյուսի հետևից լուսանկարներ և տեսանյութեր հրապարակել այն մասին, թե ինչպես են մեկնում կամավորների ավտոբուսները, ինչպես է տեղաշարժվում տեխնիկան և այլն։ Բնական է, որ այդպիսի հրապարակումները շատ դիտումներ էին հավաքում, բայց փաստացի դրանք օժանդակում էին հակառակորդի ռազմական հետախուզությանը»,-Sputnik Արմենիային ասաց մասնագետը։
Պատերազմից առաջ TikTok-ը ամենաշատ ներբեռնվող հավելվածն էր։ Ընդ որում՝ սկսել էր պահանջված դառնալ ոչ միայն դեռահասների, այլև երիտասարդների և ավելի ավագ սերնդի շրջանում։
Բայց այդ չինական հավելվածի հայ օգտատերերը աստիճանաբար սկսեցին հասկանալ նմանատիպ հրապարակումների վտանգը և ավելի մեծ պատասխանատվությամբ վերաբերվել դրան։
Քաղաքագետ, ՀՀ ԱԺ տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի վարչության նախկին պետ Կնյազ Սարոյանն էլ Sputnik Արմենիային հայտնեց, որ իրադարձությունների վայրում արված սելֆին ու տեսանյութը հակառակորդին թույլ են տալիս հաշվարկել տեղանքի կոորդինատները և ավելի ճշգրիտ հարվածներ հասցնել:
Համբերել և զգույշ լինել. հոգեբանը` պատերազմական իրավիճակում հայտնվածների խնդիրների մասին
Նրա խոսքով` հայկական լրատվամիջոցներն այդ առումով բավականին գրագետ են աշխատում, ինչը չի կարելի ասել սոցիալական ցանցերի օգտատերերի մասին:
«Այդ տեսանկյունից պետք է բնակչության մեդիագրագիտության բարձրացման ուղղությամբ աշխատանքներ իրականացնել»,-ընդգծեց Սարոյանը։
«Թրոլերի ֆաբրիկա»
Սոցիալական ցանցերից բխող հիմնական վտանգներից մեկը Ադրբեջանի, այսպես կոչված, «թրոլերի ֆաբրիկայի» համակարգված հարձակումներն են։
«Հայաստանում այդ երևույթների մասին վաղուց էին խոսում, իսկ հիմա Facebook-ի ադմինիստրացիան ևս սկսել է արգելափակել դրանք»,-ասում է Սամվել Մարտիրոսյանը։
Մեկ շաբաթ առաջ Facebook-ի ղեկավարությունը ջնջել է հազարավոր ֆեյք էջեր, որոնց հեղինակները համագործակցում էին Ադրբեջանի իշխանությունների հետ։
Մասնագետի խոսքով` խաղաղ ժամանակ Ադրբեջանի «թրոլերի ֆաբրիկան» աշխատում է երկրի քաղաքական ընդդիմության դեմ, իսկ հակամարտության սրման ժամանակ՝ Հայաստանի։
Ադրբեջանում սոցիալական ցանցերն արգելափակվել են պատերազմի հենց առաջին օրերին։ Բայց արգելափակումը չի տարածվում «հավաքագրված» օգտատերերի վրա։
Մարտիրոսյանի խոսքով՝ «թրոլերի» մի մասը Ադրբեջանի իշխող կուսակցության երիտթևի ներկայացուցիչներն են։ Մյուս մասը պարզապես համագործակցում է պետության հետ։ Այդ մարդիկ «ֆեյք» են աշխատում որոշակի աշխատավարձի դիմաց։
«Անգամ Facebook-ը նկատել էր, որ նրանք ակտիվ են միայն աշխատանքային ժամերին։ Բայց նրանց, իհարկե, պատերազմի պատճառով մոբիլիզացրել են։ Կան «կենտրոնակայաններ», որտեղ շատ լավ ինտերնետ կա, մինչդեռ ամբողջ Ադրբեջանում թրաֆիկը մոտ տասն անգամ պակասել է, իսկ սոցցանցերի թրաֆիկը գործնականում զրոյական է»,-ասում է նա»
«Թրոլերը» հայերի դեմ հոգեբանական աշխատանք են իրականացնում՝ տարածելով ապատեղեկատվություն, քարոզչական նյութեր, հատուկ պատրաստված տեսահոլովակներ և հոգեբանական ազդեցություն ունեցող լուսանկարներ։
«Սա նոր երևույթ չէ։ Պետական մակարդակով նման համակարգված գործունեությունը Ադրբեջանում իրականացվում է 2014-2015 թվականներից։ Ընդ որում՝ ներքաղաքական դաշտում դա թույլ է տալիս ճնշում գործադրել ընդդիմադիրների վրա»,-ավելացնում է փորձագետը։
«Կոտրած» օգտահաշիվներ
Հաճախ նաև «կոտրում» են հայ օգտատերերի հաշիվները։
«Դա հիբրիդային բաղադրիչ է, երբ ադրբեջանցի հաքերները կոտրում են էջերը և տվյալները փոխանցում «թրոլերի ֆաբրիկային» կամ հատուկ ծառայություններին։ Այդպես կարելի է հայերի անունից հեշտությամբ կեղծ նորություններ տարածել, ընդ որում, որպես կանոն՝ հայերեն»,-ասում է Սամվել Մարտիրոսյանը։
Նրա խոսքով՝ նման բան հաճախ էր տեղի ունենում Twitter-ում այս տարվա հուլիսին տավուշյան հատվածում իրավիճակի սրման օրերին։
Անկախ հետազոտողներն ու միջազգային կազմակերպությունները, որոնք զբաղվում են սոցցանցերում պետական քարոզչության բացահայտմամբ, Twitter-ում մոտ 30 հազար կեղծ հաշիվներ են հայտնաբերել, որոնք համակարգված կերպով նույն ժամանակահատվածում նույն տեղեկությունն էին տարածում։ Սոցիալական ցանցի ադմինիստրացիան դրանց մի մասն արգելափակել է, բայց մյուս մասը դեռ ակտիվ է։
«Հաքերներն, օրինակ, կարող են «իրենցով անել» որևէ էջ, որտեղ 30 հազար հայ հետևորդ կա։ Իսկ մեր օգտատերերը հիմնականում չեն փորձում պարզել աղբյուրը և կեղծ լուր են տարածում»,-նշում է փորձագետը և քաղաքացիներին կոչ անում այս կամ այն տեղեկությունը տարածելուց առաջ անպայման ստուգել աղբյուրները։
Պատերազմի սարսափները. ինչպես են հոգեբաններն աշխատում վիրավոր զինծառայողների հետ
Կնյազ Սարոյանն էլ ընդգծում է, որ ֆեյքերն առավել հաճախ շոկային կոնտենտ են տարածում։ Նրանց նպատակը զգացմունքային ցնցում առաջացնելն է։ Հենց այդպիսի կոնտենտն է ամենից շատ տարածվում։
Քաղաքագետի խոսքով՝ նման բովանդակությունը վտանգավոր է նրանով, որ բնակչության շրջանում վախ և խուճապ է առաջացնում։ Առավել ևս, որ շատերի համար սոցիալական ցանցերը տեղեկությունների հինական աղբյուրն են։
«Քանի դեռ մեր օգտատերերի մեդիագրագիտությունն այնքան էլ բարձր չէ, որ պարզապես արգելափակեն կամ բողոքարկեն նման էջերը, ապա բնական է, որ դրանց գործունեությունը էական բացասական ազդեցություն է գործելու մեր մեդիադաշտում»,-նշում է Սարոյանը։
Նա ավելացնում է, որ ադրբեջանական կողմը նույնքան ակտիվ աշխատում է նաև արտաքին լսարանի վրա։ Ակնառու օրինակ են միջազգային լրատվամիջոցների հրապարակումների տակ գրված բազմաթիվ մեկնաբանությունները։ Նմանատիպ գործողություններով հակառակորդը ջանում է հայատյաց կոնտենտ տարածել։
