Մուշում ապրող հայերի թիվը տարեցտարի ավելանում է։ Եթե 2011թ.-ին Մուշում ու շրջակա գյուղերում պաշտոնապես հայ ներկայացող բնակիչների թիվը չէր անցնում 2000-ը, ապա այսօր նրանք ավելի քան 29․000 են։

Արևմտյան Հայաստանի Դիարբեքիր քաղաքը ծպտյալ կամ ազգային ինքնությունը պահպանող հայերի համար ամենաապահով վայրերից մեկն է թերևս։

Ժամանակակից Թուրքիայի հյուսիս–արևելյան շրջաններն ընդգրկող Տրապիզոն, Ռիզե, Հոպա և մյուս բնակավայրերը միավորողը ոչ միայն ծովն ու թեյն են, այլև էթնիկ հայերը։ Համշենահայերը թեև մեծամասամբ մահմեդական են, բայց կարողացել են պահել լեզուն, սովորույթները, նույնիսկ հայերեն երգերը։

Վերջին տարիներին թուրքական հասարակության մեջ հեղինակություն վայելող շատ անհատներ բարձրաձայնում են ոչ միայն Հայոց ցեղասպանության, այլև Թուրքիայում իրենց ազգային ինքնությունը թաքցնող հայերի մասին։

«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» ԲԿ–ում ծայրահեղ ծանր վիճակում գտնվող կորոնավիրուսով հիվանդներից մեկն ընդամենը 47 տարեկան է։

Արևմտյան Հայաստանում մեր ուսումնասիրությունների շարքում այս անգամ մեկնում ենք հյուսիս-արևմուտք՝ տեսնելու, թե ովքեր են ապրում պատմական Խարբերդում և ինչ պատմամշակութային հարստություններ ունենք այնտեղ։

Ամասիան ու Աշոցքը Կարսի մարզի այն հատվածներն են, որոնք Հայաստանում են մնացել։ Հնարավոր է՝ տեսարժան վայրերը զբոսաշրջիկների համար այդքան էլ շատ չեն, բայց միևնույնն է` այստեղ տեսնելու ու զգալու բան կա։

Քրդերը հայկական հարցն ու քրդական հարցը իբրև երկու առանձին իրադարձություն չեն դիտարկում և արդեն մեկ դար է՝ չեն կարողանում ազատվել հայերի Ցեղասպանության մասին հիշողություններից։

ՀՀ Արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը կարևորում է, որ Ցեղասպանությունից 105 տարի անց հայ ժողովրդի երիտասարդ սերունդներն ամենայն վճռականությամբ պահանջում են արդարություն և Հայոց ցեղասպանության ճանաչում։

Երբեմն ինձ թվում է, թե գաղթի ճամփան ինքս եմ անցել: Անպատմելի այդ դաժանությունները ես ուղնուծուծով եմ զգում, այն արյան հիշողությամբ է ինձ փոխանցվել:

Sputnik Արմենիայի «Զարթիր, լաո» հատուկ նախագիծն այս անգամ բացահայտում է Դիարբեքիրի ծպտյալ հայերին։ Երբեմնի ամենահայաշատ քաղաքում այսօրվա բնակչության միայն 2 տոկոսն են կազմում մեր հայրենակիցները։

Թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը Sputnik Արմենիայի եթերում անդրադարձել է Արարատ լեռան հիշատակման պատճառով Թուրքիայի ու Չինաստանի միջև առաջացած դիվանագիտական սկանդալին։ 

Արևմտյան Հայաստանում հայկական հետքեր փնտրելու ճանապարհին այս անգամ մենք կանգ ենք առել Սասունի տարածաշրջանում։ Սա այն հերոսական վայրն է, որտեղ ամենից շատ են կռիվ տվել թուրքական կառավարական զորքի դեմ, և որտեղ ամենից շատ են մարդիկ կարողացել փրկվել ցեղասպանությունից։

Հայոց ցեղասպանության ամենազանգվածային փուլը թուրքական իշխանությունն սկսեց 1915-ի ապրիլին, երբ մի քանի օրվա ընթացքում գլխատվեց տեղի հայոց մտավորականությունը։ Դաժանաբար սպանվեցին ժամանակի հայտնի հայ բանաստեղծներ, գրողներ, երաժիշտներ։

«Զարթիր, լաո» հատուկ նախագիծը շարունակում է գտնել, թե Արևմտյան Հայաստանում հայկական պատմական ժառանգությունից ինչ է մնացել, ովքեր են ապրում մեր հարևանությամբ, մեր պատմական հողերի վրա՝ միայն թուրքերն ու քրդե՞րը, թե՞ հայկական արմատները շարունակում են ծիլեր տալ:

Ի՞նչ է մնացել Արևմտյան Հայաստանում հայկական ժառանգությունից, ովքե՞ր են ապրում մեր պատմական հողերի վրա՝ միայն թուրքերն ու քրդե՞րը, թե՞ հայկական արմատները շարունակում են ծիլեր տալ: Sputnik Արմենիայի «Զարթիր, լաո» հատուկ նախագիծը կփորձի գտնել այս հարցերի պատասխանները։

Համացանցում հայտնված տեսանյութում երևում է, որ երգչուհուն ձայնակցողների թվում է նաև Թուրքիայի տուրիզմի նախարար Մեհմեթ Էրսոյի կինը՝ Փերվին Էրսոյը։

2020թ.–ից սկսած` բոլոր ցանկացողները հնարավորություն կունենան ազատ այցելելու սահմանային Նորշեն բնակավայր, որտեղից հստակ երևում է պատմական Անին։

Անցած դարի սկզբին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած Ցեղասպանության ժամանակ որբացած բազմաթիվ հայ երեխաներ փրկվեցին օտարերկրացի կանանց շնորհիվ։ Ներկայացնում ենք XX դարի սկզբի անհայտ հերոսուհիների կենսագրությունները։

20–րդ դարի սկզբին Խրիստինա Սեմինան գթասրտության քույր է եղել Արևմտյան Հայաստանի տարածքում։ Նա երկհատոր գիրք է հրապարակել, որը նկարագրում է հայ ժողովրդի և ռուսական բանակի ընդհանուր թշնամուն` օսմանյան զորքերին և նրանց կատարած վայրագությունները։